Κώστας Κοτσανάς Οι ελληνικές ρίζες της τεχνολογίας

24 Απριλίου 2013
Ήρα Σινιγάλια

Υπάρχει ένας χώρος που σε αυτούς τους καιρούς, που μιλάμε για νέες αξίες και δράσεις, θα έπρεπε όλοι να γνωρίζουμε. Κι αν το πρέπει είναι σχετικό, το Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας στο Κατάκολο είναι απόλυτο, παρότι άγνωστο στο ευρύ κοινό. Επίτευγμα της προσήλωσης ενός ανθρώπου που πολλοί θα θέλαμε να είμαστε. Ο Κώστας Κοτσανάς, ο ιδρυτής του μουσείου, ξεδιπλώνει τις ελληνικές ρίζες του τεχνολογικού δυτικού κόσμου και ανασυστήνει ο ίδιος γρανάζι το γρανάζι μηχανήματα που θα τα ζήλευε και ο Steve Jobs.

-ΣεμιαεποχήπουδοξάζειτηντεχνολογίαποιαείναιησυμβολήτηςΕλλάδας;

Όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, η εξέλιξη της σημερινής τεχνολογίας θα ήταν αμφίβολη χωρίς την ανέξοδη υιοθέτηση από το δυτικό τεχνολογικό πολιτισμό των παγκόσμιων τεχνολογικών καινοτομιών των αρχαίων Ελλήνων. Σκοπός του Mουσείου Aρχαίας Eλληνικής Tεχνολογίας που λειτουργεί στο Κατάκολο, αλλά και των κινητών εκθέσεών του, είναι να αποδείξουν ότι η τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων λίγο πριν το τέλος του αρχαιοελληνικού κόσμου ήταν εξαιρετικά όμοια με τις απαρχές της σύγχρονης τεχνολογίας μας. Οι κοχλίες και τα περικόχλια, οι οδοντωτοί τροχοί και οι κανόνες, οι τροχαλίες και οι ιμάντες, οι αλυσοτροχοί και οι αλυσίδες, τα πολύσπαστα και τα βαρούλκα, οι υδραυλικοί ελεγκτές και οι βαλβίδες, είναι μερικά μόνο από τα εφευρήματα των αρχαίων Ελλήνων που αποτέλεσαν τους θεμέλιους λίθους της πολύπλοκης τεχνολογίας τους. Αυτά τα κληροδοτήματα, ίδια και αναντικατάστατα, εξακολουθούν και σήμερα να αποτελούν τα δομικά στοιχεία της σύγχρονης τεχνολογίας μας. Απλά χρειάστηκε πάνω από μια χιλιετία ωρίμανσης για να επανακτήσει η ανθρωπότητα αυτή την αξιοθαύμαστη λησμονημένη τεχνολογία. Η εξερεύνηση αυτής της εποχής που η τεχνολογία αιχμής δεν κατοχυρωνόταν αποδεικνύει περίτρανα πόσα περισσότερα (από όσα νομίζουμε) χρωστά ο σύγχρονος Δυτικός Τεχνολογικός Πολιτισμός στους Έλληνες.

-Ποιαεπιτεύγματατηςελληνικήςαρχαιότηταςστοντομέατηςτεχνολογίαςθεωρείτεότιάλλαξαντονκόσμο;

Οι αρχαίοι Έλληνες επινόησαν μηχανές ζωτικής σημασίας για την πορεία της ανθρωπότητας. Σαν παράδειγμα αναφέρω τις πολλές και διαφορετικές για κάθε περίπτωση ανυψωτικές μηχανές που έδωσαν μια άλλη διάσταση στα δομικά έργα που πλέον με λίγο προσωπικό μπορούσαν να εκτελεστούν σε ευρεία κλίμακα και δημιούργησαν το αρχαιοελληνικό αρχιτεκτονικό θαύμα. Επίσης οι εξαιρετικές υδραυλικές μηχανές, όπως οι περίφημες αντλίες του Φίλωνος, που έδωσαν τη δυνατότητα άρδευσης και καλλιέργειας μεγαλύτερων εκτάσεων και είχαν ως αποτέλεσμα το πολιτιστικό θαύμα των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο. Ακόμη και οι καινοτομίες στην πολιορκητική τεχνολογία με την εφεύρεση των φοβερών πολιορκητικών μηχανών (χελώνες, ελεπόλεις, παλίντονοι καταπέλτες, κ.ά.) που χρησιμοποίησαν οι Μακεδόνες του Φιλίππου, του Αλεξάνδρου και των επιγόνων βοήθησαν στην κατάλυση των βαρβαρικών αυτοκρατοριών και τον εκπολιτισμό της Ανατολής. Η πρώτη αξιοποίηση της υδραυλικής ενέργειας παγκοσμίως για την κίνηση μιας μηχανής με τον «ελληνικό» νερόμυλο που αναφέρει ο Στράβων, η πρώτη αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας για την κίνηση της υδραύλεως που περιγράφει λεπτομερώς ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς αλλά και η πρώτη εφαρμογή της ατμοκίνησης με την περίφημη αιολόσφαιρα του τελευταίου, παρότι δεν βρήκαν άμεσα ευρεία εφαρμογή επηρέασαν στη συνέχεια την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας με καταλυτικό τρόπο.

Όμως αυτό που ολοκληρωτικά άλλαξε τον κόσμο είναι οι εξαιρετικές μηχανολογικές καινοτομίες των αρχαίων Ελλήνων, όπως η επινόηση της οδοντοκίνησης, της αλυσοκίνησης, της ιμαντοκίνησης, των κοχλιών και των περικοχλίων και τόσων άλλων. Οι μηχανισμοί για την κίνηση των αρχαιοελληνικών «αυτομάτων» εντυπωσιάζουν και σήμερα με την πολυπλοκότητά τους. Για το μέγεθος της σπουδαιότητας των αρχαιοελληνικών μηχανών αρκεί να αναφέρουμε τη δίδυμη εμβολοφόρα πυροσβεστική αντλία των Κτησιβίου και Ήρωνος που ίδια και απαράλλακτη χρησιμοποιούνταν μέχρι πρόσφατα.

-Ποιοείναιτοόραμάσαςγιααυτότομουσείο;

Αυτή τη στιγμή προσπαθώ και ευελπιστώ με τη βοήθεια των τοπικών φορέων να βρεθεί ένας μεγαλύτερος χώρος για το Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας που ασφυκτιά λόγω έλλειψης χώρου ανάπτυξης των εκθεμάτων του. Η τεκμηριωμένα μεγάλη επισκεψιμότητα σε αυτό θα εξασφαλίσει και την ανταποδοτικότητά του στην κοινωνία μας, ειδικότερα στην εποχή μας που κάθε τι θα πρέπει να γίνεται με σύνεση. Αναλογιστείτε τις δυσκολίες που προκύπτουν αυτή τη στιγμή, όταν μια σχολική μονάδα των 250 μαθητών ξεναγείται διαδοχικά χωρισμένη σε γκρουπ των 25 ατόμων, γιατί η πληθώρα των εκθεμάτων και η στενότητα του χώρου το επιβάλλουν. Όραμά μου παραμένει η δημιουργία ενός πάρκου αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας στο Κατάκολο με την προσθήκη δέκα υπαίθριων γλυπτών από την αρχαιοελληνική τεχνολογία που έχω δημιουργήσει και θα ενοποιούν τα μουσεία Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας και Αρχαίων Ελληνικών Μουσικών Οργάνων και Παιχνιδιών αποτελώντας έναν εξειδικευμένο διεθνή πόλο έλξης για τον τόπο μας.

Να σημειώσω ότι το μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας και το Μουσείο των Αρχαίων Ελληνικών Μουσικών Οργάνων και Παιχνιδιών αποτελούν τα πληρέστερα και εγκυρότερα μουσεία του είδους τους παγκοσμίως ξαναζωντανεύοντας 350 εξαιρετικές εφευρέσεις των αρχαίων Ελλήνων, 42 αρχαιοελληνικών μουσικών οργάνων και πλήθους αρχαιοελληνικών παιχνιδιών. Τα εκθέματα συνοδεύονται από πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό και ακολουθούν όλες τις σύγχρονες απόψεις της μουσειοπαιδαγωγικής. Τη φετινή χρονιά περισσότερες από 120 σχολικές μονάδες και περισσότεροι από 10.000 μαθητές όλων των βαθμίδων ξεναγήθηκαν στο σύνολο των εκθεμάτων ή σε επιμέρους ενότητες του μουσείου με συγκεκριμένα εκπαιδευτικά προγράμματα-εργαστήρια αποκομίζοντας τις καλύτερες εντυπώσεις. Η είσοδος είναι ελεύθερη για όλους και η ξενάγηση των μαθητών παρέχεται δωρεάν στο πλαίσιο του εθελοντισμού.

Εύχομαι οι κινητές εκθέσεις του μουσείου να ταξιδέψουν σε κάθε μήκος και πλάτος της γης για να γνωρίσουν όλοι αυτή την άγνωστη πτυχή του αρχαιοελληνικού πολιτισμού και να διαπιστώσουν ότι σχεδόν κάθε τεχνολογικό αντικείμενο που χρησιμοποιούμε στηρίζεται σε μια βασική αρχή ή ακόμη σε ένα παρόμοιο αντικείμενο που είχαν επινοήσει οι Έλληνες.

-Γιατί, ανκαιμηχανολόγοςμηχανικός, ασχοληθήκατεμετοναρχαίοελληνικόπολιτισμό;

Νομίζω ότι όλοι μας σε κάποια στιγμή της νεότητάς μας γοητευτήκαμε από κάποιες διαχρονικές αξίες και βασανίσαμε τον εαυτό μας με πολλά ερωτήματα. Προσωπικά με γοήτευε ο χρόνος και οι απαρχές της ανθρώπινης ιστορίας. Σε αυτό το πλαίσιο, η μελέτη του αρχαιοελληνικού πολιτισμού ήταν καθοριστική. Αυτός ο περίεργος κόσμος, που είχε σαν ιδανικά στην «αισθητική ηθική» του τον «καλό καγαθό   πολίτη», που «για το δέον απείχε των αμαρτημάτων» και όχι για ανταπόδοση, με επηρέασε βαθύτατα. Ένας κόσμος που με τον πλουραλισμό των ιδεών που τον διέκρινε είχε  μιλήσει για τα πάντα: την αφθαρσία της ύλης, την εξέλιξη των ειδών, το ηλιοκεντρικό σύστημα, το δικαίωμα της ελευθερίας των δούλων, την αγάπη για τον πλησίον κ.ά.

Όμως λόγω της ειδικότητας του Μηχανολόγου Μηχανικού για περισσότερο από 23 χρόνια ασχολήθηκα ενδελεχώς με το πεδίο της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας. Πρόκειται για ένα χώρο παντελώς άγνωστο στον πολύ κόσμο. Πηγές μου στο μοναχικό αυτό ταξίδι ήταν η αρχαιοελληνική και λατινική βιβλιογραφία, τα σχετικά αραβικά χειρόγραφα, οι αγγειογραφικές πληροφορίες και τα ελάχιστα αρχαιολογικά ευρήματα.

-Βρήκατευποστήριξηαπότηνπολιτείαστηνπροσπάθειάσας;

Δεν ζήτησα ποτέ τη βοήθεια της Πολιτείας και είμαι περήφανος για αυτό. Έχω δημιουργήσει όλα τα εκθέματα και το υποστηρικτικό τους υλικό χωρίς καμία επιχορήγηση από οποιοδήποτε δημόσιο ή ιδιωτικό φορέα. Όμως οι δύο χώροι που στεγάζουν τα δυο μουσεία (Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας και Μουσείο Αρχαίων Ελληνικών Μουσικών Οργάνων και Παιχνιδιών) έχουν παραχωρηθεί από το δήμο Πύργου που είναι θερμός συμπαραστάτης στην προσπάθειά μου και γι` αυτό νιώθω εξαιρετικά ευγνώμων.

-Ποιαείναιταπιοδημοφιλήεκθέματα;

Κάθε έκθεμα έχει το δικό του φανατικό κοινό. Ο «κινηματογράφος» του Ήρωνος, το ρομπότ-υπηρέτρια του Φίλωνος, η ύδραυλις του Κτησιβίου, το υδραυλικό ωρολόγιο του Αρχιμήδη και ο πολυβόλος καταπέλτης του Διονυσίου εντυπωσιάζουν το ίδιο μικρούς και μεγάλους επισκέπτες. Το κινητό αυτόματο θέατρο του Ήρωνος, ο μηχανισμός των Αντικυθήρων, ο αστρολάβος του Πτολεμαίου, το αυτόματο ωρολόγιο του Κτησιβίου (ένα θαύμα του αυτοματισμού) και τα ανυψωτικά μηχανήματα κερδίζουν περισσότερο τους μεγάλους. Το ξυπνητήρι του Πλάτωνος, το ατμοτηλεβόλο του Αρχιμήδη, τα αυτόματα του Φίλωνος και του Ήρωνος, οι πολιορκητικές μηχανές και τα παιχνίδια των αρχαίων Ελλήνων είναι από τα πιο αγαπημένα των μικρών.

-Ποιοιεπισκέπτονταιπερισσότεροτομουσείο, Έλληνεςήξένοι, καιποιοιείναιπιοενημερωμένοι;

Στις μικρές ηλικίες κυρίως Έλληνες μαθητές, ενώ στις μεγαλύτερες κυριαρχούν οι ξένοι, βορειοευρωπαίοι και Αμερικανοί επί το πλέιστον.

Δυστυχώς περισσότερο ενημερωμένοι είναι οι ξένοι. Είναι θλιβερό πολλοί από τους μαθητές μας να μην γνωρίζουν τον Πυθαγόρα, τον Ίππαρχο, τον Πτολεμαίο, ενώ σχεδόν κανένας τους δεν έχει ακούσει ποτέ τίποτε για τους τρεις κορυφαίους μηχανικούς της Αλεξάνδρειας, τον Κτησίβιο, τον Φίλωνα και τον Ήρωνα, ενώ αντίθετα όλοι γνώριζαν τον εξαιρετικό Ντα Βίντσι, που όμως χίλια χρόνια αργότερα αντέγραφε και αναβίωνε τους προηγούμενους.

-Τισαςικανοποιείπερισσότεροαπόαυτήτηνπροσπάθεια;

Νιώθω μεγάλη ικανοποίηση από τα σχόλια των επισκεπτών των μουσείων και των κινητών εκθέσεων αλλά και από το γεγονός ότι οι επισκέπτες μπορούν να στοχαστούν και να αναρωτηθούν για τους λόγους που χάθηκαν «τεχνολογικά» 1.500 σχεδόν χρόνια από την ανθρώπινη ιστορία. Όμως η σημαντικότερη ικανοποίησή μου είναι όταν καταφέρνω να δίνω στους μαθητές μας έναν ακόμη λόγο να νιώθουν υπερήφανοι για την πατρίδα τους και μάλιστα στον τομέα της τεχνολογίας αιχμής, που στην εποχή μας δυστυχώς είμαστε ουραγοί. Και η μέγιστη ικανοποίηση που νιώθω είναι όταν κάθε μαθητής που μπαίνει στο μουσείο, βγαίνει διαφορετικός. Βγαίνει λίγο περισσότερο… Έλληνας.

-Απότηνεμπειρίασας, πώςπετυχαίνουμετουςστόχουςμας;

Δεν νομίζω ότι είμαι ικανός να απαντήσω σε αυτό το ερώτημα. Όμως πιστεύω ότι η βαθιά προσήλωση σε μια ιδέα, η πολλή δουλειά και η αγάπη γι` αυτό που στοχεύουμε είναι τα καλύτερα εργαλεία στη φαρέτρα μας.

-Καιτέλος, πώςβλέπετετηνΕλλάδατηςκρίσης; Υπάρχειφωςστοτούνελ;

Πιστεύω ότι είναι θέμα χρόνου να βρούμε ξανά το βηματισμό μας αρκεί να μην ξανακάνουμε λάθη του παρελθόντος. Σύμμαχός μας σε αυτό νομίζω πως είναι το DNA μας, που κουβαλά το εξαιρετικά καινοτόμο αρχαιοελληνικό πνεύμα.

 

Καιμιαείδηση: στον 3οόροφοτου Mall έρχεταιηκινητήέκθεσητουμουσείουμετιςσημαντικότερεςεφευρέσειςτωναρχαίωνΕλλήνων. Είσοδοςελεύθερη, καθημερινά 12:00-21:00, μέχρι 30 Ιουνίου.

Σχόλια Χρηστών

Συνδεθείτε ή Εγγραφείτε για να συμμετάσχετε στη συζήτηση