Alessandro Mendini, ένας ανορθόδοξος και κομψά ειρωνικός δημιουργός

Αρχιτέκτονας, δημοσιογράφος, σχεδιαστής, θεωρητικός του μεταμοντέρνου σχεδιασμού και εικαστικός. Ο διάσημος Ιταλός δημιουργός, υπήρξε μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες στους πολιτιστικούς τομείς της Ιταλίας και μάλιστα με ιδιαίτερα ενεργή παρουσία, πολλών δεκαετιών. O Mendini γεννήθηκε το 1931 στο Μιλάνο και σπούδασε στο Politecnico di Milano, απεβίωσε το 2019 σε ηλικία 87 ετών, αφήνοντας ένα τεράστιο έργο-παρακαταθήκη, στις επόμενες γενιές. Ως ιδιαίτερα ενεργή προσωπικότητα στους πολιτιστικούς τομείς της Ιταλίας συμμετείχε στην ίδρυση κινημάτων και ερευνητικών ομάδων όπως η Global Tools (1973) και η Alchimia (1979). Εκτός από το περιοδικό Domus, υπήρξε διευθυντής και των Casabella, Modo και Ollo. 

Μαζί με τον αδερφό του Francesco, ίδρυσε το 1989 το Atelier Mendini,σε μια εποχή που ο ίδιος, ήδη είχε αποκτήσει από χρόνια, παγκόσμια φήμη. Την υπογραφή του, φέρουν αντικείμενα, έπιπλα, εγκαταστάσεις, διακοσμήσεις εσωτερικών χώρων, κτίρια, ακόμα και έργα τέχνης. Απόκτησε τον τίτλο του πρωτοπόρου δημιουργού, μια και ανακίνησε τις παγιωμένες αντιλήψεις για το design και την αρχιτεκτονική, προτείνοντας μια φρέσκια αίσθηση σχεδιαστικής ειρωνείας και καινοτομίας. Για παράδειγμα η πολυθρόνα του Proust (1978), σχεδιασμένη σε στυλ 18^ου αιώνα, με ένα εξαιρετικά μοντέρνο pattern στο ύφασμα της και ξύλινο σκαλιστό και ζωγραφισμένο στο χέρι πλαίσιο. Αφιερωμένη στην εκφραστική δύναμη του Γάλλου συγγραφέα, εξακολουθεί να παράγεται μέχρι σήμερα με τεράστια επιτυχία, καθώς και νέες εκδοχές, ως ένα αντιπροσωπευτικό κομμάτι της δημιουργικότητας του Mendini στο design. Στη δεκαετία του εβδομήντα, ανήκε στα κύρια πρόσωπα του κινήματος Radical, που βέβαια είχε εμφανιστεί στην Ιταλία από το 1960. Ένα κίνημα σθεναρά αντίθετο στις έως τότε, επικρατούσες αρχές του «καλού σχεδιασμού» αλλά και του στυλ γενικότερα, ως «εργαλεία μάρκετινγκ» που διαχώριζαν τις κοινωνικές και πολιτιστικές παραμέτρους, από την ουσιαστική διαδικασία σχεδιασμού.

Το 1979, ο Mendini εντάχθηκε στο Studio Alchymia ως συνεργάτης (και εδώ) με τον Ettore Sottsass, αλλά και τον Michele De Lucchi. Υπήρξε επίσης βασικό ιδρυτικό μέλος του σχεδιαστικού κινήματος Memphis (1980), που το χαρακτήριζαν τα ασύμμετρα σχήματα, τα έντονα χρώματα και η χιουμοριστική διάθεση-απάντηση, στο αυστηρό Bauhaus. Η συναρπαστική χρωματική παλέτα, καθώς και οι ασσυμετρίες των αντικειμένων Memphis, εφαρμόστηκαν πλήρως, δέκα χρόνια αργότερα και στη δημιουργία του Μουσείου Groninger στην Ολλανδία, που φέρει την αρχιτεκτονική υπογραφή του Mendini ως επικεφαλής του σχεδιασμού σε συνεργασία με τους Philippe Starck και Michele de Lucchi. Μάλιστα, η τοπική κοινωνία τρομοκρατήθηκε από τα τολμηρά σχέδια, που εμπόδισε τις εργασίες για έναν ολόκληρο χρόνο. Στις μέρες μας βέβαια, το κτίριο του μουσείου, θεωρείται ένα ιδιότυπο, αλλά ουσιαστικό ορόσημο της Ολλανδίας. Εκτός όλων των προαναφερθέντων, το 1982 υπήρξε μέλος μιας ακόμα ομάδας, εκείνης που ίδρυσε την Domus Academy, την πρώτη μεταπτυχιακή σχολή σχεδιασμού. Φανατικός συλλέκτης των αντικειμένων Memphis και ο Πάπας της ποπ-αρτ Andy Warhol, όμως και Mendini θαύμαζε και παρακολουθούσε το έργο του Αμερικανού καλλιτέχνη. 

Ενθουσιώδης και κατά κάποιο τρόπο ακτιβιστής, αν λάβουμε υπόψη όλα αυτά τα «κόντρα» κινήματα που έχει συμμετάσχει. Όπως λέγεται, κυκλοφορούσε συχνά με ένα πράσινο Loden παλτό, στολή για τους Μιλανέζους αστούς εκείνης της εποχής. Ανάμεσα στα πιο γνωστά αντικείμενα από τα πολλά που έχει σχεδιάσει για την Alessi, είναι φυσικά και το τιρμπουσόν Anna G, εμπνευσμένο από τη σιλουέτα της κομψής σχεδιάστριας. Ανάμεσα σε όλα αυτά, ένωσε τις δυνάμεις του και με τον designer Alessandro Guerriero, που ενώ είχαν κάποιες διαφορετικές απόψεις, επιμελήθηκαν από κοινού εκθέσεις, κάτω από την ομπρέλα της Alchymia στις οποίες συμμετείχαν γνωστοί σχεδιαστές. Γενικότερα, μέσα από αυτές τις παρουσιάσεις, εξερευνήθηκαν νέες, ριζοσπαστικές ιδέες όχι μόνο για το design, αλλά επίσης για τη μόδα και το θέατρο. Μερικά χρόνια αργότερα, ο Mendini έγραψε ένα μανιφέστο για την Alchymia στο οποίο εξηγούσε ότι: «η Alchymia πιστεύει ότι η μνήμη και η παράδοση είναι σημαντικές. Αλλά το νέο, σύγχρονο σχέδιο οφείλει να είναι απαλλαγμένο από ρητορικά, παγωμένα φαντάσματα. Η ομάδα της Alchymia, θεωρεί ότι μπορούν να συνυπάρξουν στο ίδιο έργο διαφορετικοί μέθοδοι δημιουργίας και παραγωγής».

Από τη δεκαετία του εβδομήντα, ο πολυπράγμων Alessandro Mendini προβάλει ένα εικαστικό ιδίωμα που μοιάζει με καλλιτεχνικό κολάζ και για τη δημιουργία του, συνυπήρξαν το τετριμμένο, το φανταστικό και το παραδοσιακό. Το 1974 δύο πανομοιότυπες καρέκλες-γλυπτά με τίτλο Lassù(εκεί πάνω), εκ των οποίων η μία κάηκε μπροστά από τα γραφεία του περιοδικού Casabella, εν είδη ενός τελετουργικού εξύψωσης της Arte Povera, ορίζουν με ξεκάθαρο τρόπο, την «διαστροφική» δημιουργικότητα του. Η σημειολογία που προκύπτει από τα ορατά ίχνη που απόμειναν μετά την καύση, τοποθετούν το αντικείμενο-καρέκλα, σε μια εξιδανικευμένη θέση μεταξύ ζωής και θανάτου, προσδίδοντας της παράλληλα μια βαθιά ανθρώπινη διάσταση. Τα λείψανα της εξάλλου, βρίσκονται στα αρχεία του Πανεπιστημίου της Πάρμας, ενώ η άθικτη δίδυμη αδερφή της, παραμένει ακέραια, ως υπενθύμιση της αρχικής της παρουσίας. 

Θα ήταν περιττό να κάνουμε σε αυτό το κείμενο καταγραφή των αντικειμένων και επίπλων, καθώς και κτιρίων που ο Mendini έχει σχεδιάσει, μια και είναι δεκάδες. Το σίγουρο είναι όμως, ότι η παρακαταθήκη του έργου του, είναι σπουδαία και σε ένα μεγάλο μέρος της, εξαιρετικά τολμηρή με έναν ευφυή τρόπο. Ακόμα και όταν οι δημιουργίες του, στην πραγματικότητα σχολίαζαν την επικρατούσα αισθητική της εποχής, δημιουργημένης εξάλλου, από γνωστούς και αναγνωρισμένους, συναδέλφους του.