Sir Norman Foster: 60 χρόνια καλαίσθητης αρχιτεκτονικής πρωτοπορίας

Η αρχιτεκτονική, ως τέχνη, ως επιστήμη (κοινωνική), η οποία μας περιβάλλει και μας επηρεάζει καθημερινά είναι μια καταπληκτική περιπέτεια, με στιγμές μεγάλης ικανοποίησης, αλλά και απογοήτευσης επίσης. Ένα καλειδοσκόπιο εναλλασσόμενης ομορφιάς, λειτουργικότητας, κοινωνικότητας και βιωσιμότητας. Ένα κληρονόμημα για μια καλύτερη ζωή κι ένα καλύτερο περιβάλλον. Σχήματα κτιρίων, γραμμές διαδρομών, χρηστικά αντικείμενα, κομμάτια υλικών και χρωμάτων, η αρχιτεκτονική βρίσκεται παντού γύρω μας, καθορίζοντας τους κανόνες που ασυνείδητα ακολουθούμε στην καθημερινότητά μας. Ελάχιστοι έχουν διαμορφώσει την σύγχρονη αρχιτεκτονική όσο ο Sir Norman Foster.

Ο Φόστερ γεννήθηκε το 1935, αμέσως μετά τη μεγάλη ύφεση, στο Μάντσεστερ από γονείς εργατικής τάξης που ζούσαν φτωχικά. Ξεκινώντας από το τίποτα, μεγάλωσε σε ένα πολύ σεμνό περιβάλλον, με γονείς που του εμφύσησαν από πολύ νωρίς την αίσθηση της δουλειάς. Άφησε το σχολείο σε ηλικία δεκαέξι ετών κάνοντας διάφορες χειρωνακτικές δουλειές. Στα δεκαοχτώ, κατατάχθηκε στη Βασιλική Αεροπορία (RAF), όπου γεννήθηκε το πάθος του για την αεροναυπηγική, επιρροές της οποίας συναντάμε σε όλη τη μετέπειτα αρχιτεκτονική του δουλειά. Στη συνέχεια εργάστηκε στο δημαρχείο του Μάντσεστερ, πλήττοντας αφόρητα. Η διέξοδος στην πλήξη του ήταν η “εξερεύνηση” γειτονιών της πόλης του, η παρατήρηση κτιρίων, κι η προσπάθεια του να επανασχεδιάσει ολόκληρες γωνιές εμπνευσμένος από τον νεανικό του κόσμο της επιστημονικής φαντασίας. Η αρχιτεκτονική ήταν τελικά “το μονοπάτι του” σπουδάζοντάς τη με πολλές θυσίες αλλά, κι υποτροφίες στο πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ αρχικώς και μετέπειτα στο Yale, με καθηγητή τον Paul Rudolph και τον Vincent Scali.

Οι υποτροφίες του έδωσαν τη δυνατότητα να ταξιδέψει ανακαλύπτοντας σπουδαίους αρχιτέκτονες όπως τους Δανούς Γερν Ούτσον (την εποχή που σχεδίαζε την όπερα του Σίδνεϊ), τον κλασσικό Κάι Φίσκερ, τον Άνρε Γιάκοπσεν, τον Ιταλό Παλάντιο, τους Αμερικανούς Μπέρναρντ Ρουντόφσκι (Αρχιτεκτονική χωρίς Αρχιτέκτονες) και Τσάρλς Ιμς μελετώντας τα έργα τους κι ανακαλύπτοντας τις διαφορετικές πτυχές, τη συνοχή, τη διορατικότητα και το κοινωνικό αντίκτυπο που πρέπει να έχει ένα αρχιτεκτόνημα.  Αν κι είχε τη δυνατότητα μιας ακαδημαϊκής καριέρας τον κέρδισε ο πρακτικός κόσμος, οι κατασκευές. Λόγω της φύσης του όπως ο ίδιος λέει. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν αναγνωρίζει το πόσο καθοριστική σημασία έχει η διδασκαλία και η μάθηση στην εξέλιξη της αρχιτεκτονικής. Γι΄ αυτό εξάλλου το 2017 εγκαινίασε το ίδρυμα του στη Μαδρίτη ώστε  οι καλύτεροι ακαδημαϊκοί, οι καλύτεροι φοιτητές και οι καλύτεροι επαγγελματίες όλου το κόσμου να έρχονται σε επαφή, να ανταλλάσσουν σκέψεις κι ιδέες, να συνεργάζονται σε έργα.

Ιδρύοντας την Foster Associates στο Λονδίνο με την αείμνηστη σύζυγό του Wendy το 1967 (αργότερα μετονομάστηκε σε Foster + Partners) κι έχοντας διαμορφώσει την αρχιτεκτονική του φιλοσοφία, το στοίχημα ήταν η υλοποίηση κάθε έργου να τηρεί την ισορροπία μεταξύ  τοπίου και κτίσματος, έχοντας πάντα κατά νου την κοινωνική πτυχή και την ευεξία της χρήσης του. Το αρχιτεκτονικό στυλ του Foster, περιγράφεται ως high-tech και μοντερνιστικό, με έντονες τις αρχές του βιώσιμου σχεδιασμού με καινοτόμες ιδέες.

Στη διάρκεια της πορείας του, ο Norman Foster έχει κατασκευάσει και ανακατασκευάσει μερικά από τα πιο διάσημα κτίσματα σε όλο τον κόσμο κυρίως σε μητροπόλεις όπως η Νέα Υόρκη, το Λονδίνο το Βερολίνο κλπ. Έχει σχεδιάσει ένα από τα μεγαλύτερα αεροδρόμια στον κόσμο, αυτό του Χονγκ Κονγκ στο νησί Chek Lap Kok. Ο οκταόροφος τερματικός σταθμός καλύπτεται από μια ελαφριά οροφή από χάλυβα σαράντα πέντε στρεμμάτων κι είναι ορατό από το διάστημα! Επίσης μαζί με τον Γάλλο κατασκευαστή μηχανικό Michel Virlogeux σχεδίασαν την ψηλότερη γέφυρα στον κόσμο, το Millau Viaduct, που ολοκληρώθηκε το 2004, με δομικό ύψος 336,4 μέτρα.

Εμβληματικά έργα του Foster θεωρούνται τα κεντρικά γραφεία της Willis Faber & Dumas, ένα πρωτοποριακό κτίσμα της δεκαετίας του ’70, ο θόλος του βρετανικού μουσείου, τα κεντρικά γραφεία της HSBC στο Χονγκ Κονγκ, ο πύργος των τηλεπικοινωνιών της Βαρκελώνης, το Hearst Tower στην Νέα Υόρκη, το Δημαρχείο του Λονδίνου (φωτό παρουσίασης άρθρου) γνωστό κι ως «γυάλινος όρχις» χτισμένο σε μια γεωμετρικά τροποποιημένη σφαίρα σε σχήμα αυγού, γεγονός που παρέχει στο κτίριο βέλτιστη ενεργειακή απόδοση ελαχιστοποιώντας την επιφάνεια που δέχεται το άμεσο ηλιακό φως.

Επίσης στο Λονδίνο βρίσκεται το Gherkin ( φωτό αριστερά), εμβληματικό κτίσμα του οικονομικού κέντρου του Λονδίνου αναγνωρίσιμο από μίλια μακριά. Το Gherkin είναι χτισμένο σε μια κυκλική βάση, που διευρύνεται καθώς ανεβαίνει και λεπταίνει προς την κορυφή. Αυτή η κατασκευή, με ένα λεπτό προφίλ στη βάση, μεγιστοποιεί τον δημόσιο χώρο στο επίπεδο του δρόμου σεβόμενη το περιβάλλον αλλά και την άνεση του διερχόμενου πολίτη. Δείγμα της κοινωνικής ευαισθησίας του Foster.

Όταν συναντήθηκε πρώτη φορά με τον Steve Jobs για την κατασκευή των κεντρικών γραφείων της Apple (Apple Park), o Jobs αναγνωρίζοντας την ευφυία του Foster και δίνοντάς του την άνεση να σχεδιάσει ελεύθερα του είπε: “Μη με βλέπεις σαν πελάτη αλλά ως μέλος της ομάδας σου”.

Ίσως το πιο συμβολικό έργο, η πιο εμβληματική παρέμβαση του σερ Foster είναι η κατασκευή του τρούλου Reichstag (φωτό επάνω) στο γερμανικό κοινοβούλιο στο Βερολίνο. Η δυνατότητα να ανεβαίνει κανείς στη σκεπή του κοινοβουλίου και να βλέπει προς τα κάτω εσωτερικά, συμβολίζει ότι οι πολίτες είναι πάνω από τους πολιτικούς, οι οποίοι είναι υπόλογοι στους πολίτες. Η ιδέα του κεκλιμένου παρατηρητηρίου, η ύπαρξη εστιατορίου όπου μπορεί ο πολίτης να φάει ή να πιεί τον καφέ του, παραπέμπει σε ένα κοινωνικό, πολιτικό, οικολογικό κι ενεργειακό μανιφέστο με ελάχιστο περιβαντολλογικό αποτύπωμα.

Τα σχέδια του σερ Norman Foster είτε αφορούν κτίσματα είτε αντικείμενα  έχουν δύο ιδιότητες που δεν συνδέονται κανονικά μεταξύ τους - την κλίμακα και την οικειότητα. Λεπτομέρειες όπως η αίσθηση ενός πόμολου πόρτας στην παλάμη, ή το πλαίσιο ενός πίνακα σε ένα δωμάτιο ή το παιχνίδισμα του ήλιου πάνω σε έναν τοίχο συνθέτουν το όραμα για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου, αρμονικού συνόλου. Story of Perfection.