Γαστρονομικές στάσεις στη Λήμνο

05 Σεπτεμβρίου 2022
Δημήτρης Σταθόπουλος
Ο Δημήτρης Σταθόπουλος καταγράφει τη γαστρονομία της Λήμνου μέσα από ενδιαφέροντες σταθμούς με αφορμή τη διοργάνωση Lemnos Philema.
  • ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΛΗΜΝΟ | Θέματα

Εμβληματικός ιστορικός θαλάσσιος σταθμός αιώνων για το εμπόριο και τη ναυσιπλοΐα, η Λήμνος αποτελούσε τον κόμβο ανάμεσα στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα. Το πλούσιο νησί με τις άφθονες καλλιέργειες, αποτέλεσε και τον σταθμό των Αργοναυτών αλλά και των πολεμιστών του Τρωικού πολέμου, με στόχο τον ανεφοδιασμό τους. Ο πιο διάσημος σιτοβολώνας του Αιγαίου, οι εκτάσεις με τα αμπέλια, οι περίφημες orangeries, τα φρουτόδεντρα, και τόσα ακόμη προϊόντα από νωρίς έγιναν σύμβολο ενός νησιού που ξεχώρισε για την αυτάρκειά του, αλλά και την εξωστρέφεια. Η γαστρονομία του νησιού, πλούσια και αυτή με παραδοσιακές συνταγές να αναδεικνύουν την γευστική πρώτη ύλη, αλλά και την ευφυία των κατοίκων, διαδραμάτισε ένα ρόλο ουσίας και μεταφέρει μέχρι και σήμερα ατόφιες ισορροπημένες γεύσεις.

Μία προσπάθεια που εμπεριέχει όλα τα παραπάνω, δηλαδή την ευφυία και την ουσία, και παράλληλα ενισχύει το προφίλ του νησιού στον τομέα της γαστρονομίας είναι το Lemnos Philema. Ένας πυρήνας ανθρώπων, που εστιάζουν στην ποιότητα και την καινοτομία, συνασπίστηκαν και βάζοντας πάνω από όλα το όραμα τους για την δημιουργία ενός νησιού – προορισμού για την γαστρονομία και τα προϊόντα του, προχωρούν μπροστά, προσπαθώντας να πετύχουν το καλύτερο για τον τόπο τους. Μέλη σε αυτή την προσπάθεια, είναι ταβέρνες του νησιού, οινοποιεία, παραγωγικές μονάδες σιτηρών, γαλακτοκομικών, μελιού, ελαιολάδου, θαλασσινών και άλλων προϊόντων.


Πρώτη στάση σε αυτό το γαστρονομικό ταξίδι στο νησί της Λήμνου, η ταβέρνα του Μαντέλλα, η οποία βρίσκεται στις Σαρδές, και εδώ και σχεδόν 30 χρόνια σερβίρει γεύσεις γεμάτες αλήθεια. Αγριοκούνελο στιφάδο, λαγός κοκκινιστός, αλλά και τα παραδοσιακά αυτούδια (τοπικά ζυμαρικά), τα οποία σερβίρονται περιχυμένα με μούστο. Τα φλωμάρια (άλλα τοπικά και αυτά ζυμαρικά) σερβίρονται με κόκορα κοκκινιστό. Σε σχέση με το ιδιαίτερο όνομα του μαγαζιού, αυτό έχει τις ρίζες του, στο γεγονός ότι ο ένας γιός της Κρυστάλως, η οποία πρωτολειτούργησε το μαγαζί, έμενε στη Νότιο Αφρική, οπότε με την επιστροφή του, «έφερε» μαζί του και το όνομα του ανθρώπου – σύμβολο της Νότιας Αφρικής. Σήμερα η ταβέρνα λειτουργεί από τον έτερο γιο, τον Παλαιολόγο, ο οποίος με την σύζυγό του Ελένη, συνεχίζουν μία γερή και στέρεη γαστρονομική παράδοση. Χειμώνα και καλοκαίρι η ταβέρνα του Μαντέλλα, είναι το σημείο συνάντησης.


Σε μία ακόμη ενδιαφέρουσα γαστρονομική στάση, φτάνουμε στην πλατεία στο Ρωμανού, όπου στο εμβληματικό εστιατόριο της, η Μιχαλίτσα, σερβίρει τον λεγόμενο ψευτοπετεινό, όπου φτιάχνεται με μελιτζάνες που έχουν μελώσει εξαιρετικά και με φλωμάρια, τα τοπικά ζυματικά που αναφέραμε και παραπάνω. Τουρσιά, φάβα, πεντανόστιμα ψητά και πολλά ακόμη, βγαίνουν από την κουζίνα της Μιχαλίτσας, η οποία ήρθε στο νησί ως νύφη, και ξεχώρισε σύντομα για τον δυναμισμό της, και το ταλέντο της στη μαγειρική.


Θα χρειαστεί να μεταφερθούμε λίγο έξω από τη Μύρινα, στο Πλατύ, για να βρούμε την ταβέρνα της Καλουδίτσας, όπου σε ένα προσεγμένο χώρο δίπλα στην πλατεία, η Καλουδίτσα αλλά και η κόρης της η Μαρία Καλιγέρη, δίνουν την δική τους οπτική για την παραδοσιακή κουζίνα του νησιού. Η Μαρία, έχοντας αποκτήσεις πολύτιμη εμπειρία σε κουζίνες της Δανίας και της Αθήνας, φτάνει στο νησί και αναλαμβάνει να ετοιμάσει νόστιμα πιάτα με άξονα την παράδοση και τα τοπικά προϊόντα. Τα αλμυρά κατιμέρια της με θυμαρίσιο μέλι, το ντόπιο χταποδάκι με μελιτζάνες αλλά και η σαλάτα με τα ασπρομύτικα τοπικά φασόλια, είναι ανάμεσα σε αυτά που αξίζει να δοκιμάσετε.


Παραμένοντας γαστρονομικά η επίσκεψη στο νησί, δεν θα μπορούσε να μην εμπεριέχει το κεφάλαιο Χρυσάφη, καθώς πρόκειται για τον εμβληματικό φούρνο του νησιού, ο οποίος συναντάτε σχεδόν σε κάθε χωριό, φέρνοντας στο τραπέζι κάθε σπιτιού, νόστιμο ψωμί και κάθε λογής αρτοποιήματα. Τελευταία προσθήκη, το Χρυσάφη Gastrobakery-deli, στις παρυφές της Μύρινας, όπου ο επισκέπτης θα έχει την ευκαιρία να δοκιμάσει τα διάσημα ΠΟΠ τυριά του νησιού, που παράγονται στο τυροκομείο της οικογένειας Χρυσάφη, όπως η φέτα Λήμνου, το διάσημο καλαθάκι, αλλά και το μελίχλωρο, ένα ημίσκληρο τυρί, το οποίο αποτελει βασικό προϊόν της γαστρονομικής κουλτούρας του νησιού. Τέλος το κασκαβάλι, γνωστό για την παραγωγή του κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους από τους κεχαγιάδες της Λήμνου, συμπληρώνει τις δημιουργίες του τυροκομείου. Παράλληλα, ο επισκέπτης του Χρυσάφη Gastrobakery-deli, μπορεί να δοκιμάσει πολλά ακόμη προϊόντα, αλλαντικά, κρασιά, αφράτη φρεσκοψημένη πίτσα, μυρωδάτους καφέδες. Όλα αυτά σε ένα περιβάλλον μοντέρνο με έμφαση στη λεπτομέρεια.

Όσπρια και Δημητριακά

Γυρνώντας τον χρόνο πίσω, κάνουμε μία στάση στη δεκαετία του `60, τότε που ο άφκος, η λημνιά φάβα, αποτελούσε για το νησί, ένα από τα σημαντικότερα παραγόμενα προϊόντα και μάλιστα με έντονη εξαγωγική δραστηριότητα. Με το πέρασμα των χρόνων, η καλλιέργεια αυτή μειώθηκε σημαντικά, φτάνοντας μάλιστα σε χρόνια που εγκαταλείφθηκε ολοκληρωτικά. Ωστόσο, η συμβολή ενός εμπνευσμένου ανθρώπου, του Χρήστου Σαλαμουσά, βοηθά σημαντικά στην επανέναρξη της καλλιέργειας του αφκού. Σημαντική παράμετρος, το γεγονός ότι στη Μύρινα, λειτουργεί το τμήμα Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφής του πανεπιστημίου Αιγαίου, όπου μετά από ανάλυση και σε συνεργασία με το Γεωπονικό Τμήμα του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης με έδρα την Ορεστιάδα, έδωσαν τις κατευθύνσεις για τον τρόπο της καλλιέργειας. Ο χρόνος μετράει ήδη αντίστροφα και η αναβίωση της καλλιέργειας έχει ήδη ξεκινήσει. Σταδιακά το προϊόν εντάσσεται ξανά στον κατάλογο των προϊόντων που πρέπει να δοκιμάσει κανείς όταν βρεθεί στο νησί. Ωστόσο η παραγωγή παραμένει μειωμένη, καθώς πρόκειται για ένα προϊόν ιδιαίτερα απαιτητικό στην καλλιέργειά του, που απαιτεί μεν τακτικές βροχοπτώσεις αλλά όχι μεγάλες ποσότητες νερού. Επίσης, μετά την συγκομιδή, το προϊόν περνάει από ξήρανση και καθαρισμό. Ένα ακόμη προϊόν που έρχεται και από το παρελθόν, και κατέκτησε περίοπτη θέση στο Λημνιό τραπέζι του σήμερα, είναι το ασπρομύτικο φασόλι, το οποίο είναι μικρότερο από τα μαυρομάτικα, κλασική ποικιλία των νησιών του Αιγαίου και της Βόρειας Ελλάδας. Η καλλιέργεια του ασπρομύτικου γίνεται χειρωνακτικά και τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει ξανά στην κεντρική και την ανατολική Λήμνο, με την Ατσική και το Βάρος να ξεχωρίζουν για την ποιοτική παραγωγή τους.

Σε αυτή την κατεύθυνση, σήμερα η πέμπτη γενιά της οικογένειας, τα δύο αδέρφια, Παναγιώτης και Στέργιος Σαλαμουσάς, διατηρούν την Salamousas Agrifoods, η οποία παίζει καθοριστικό ρόλο στην αναβίωση αυτών των καλλιεργειών, αλλά και στην παραγωγή αλεύρων και οσπρίων, συνεχίζοντας με πίστη το όραμα του πατέρα τους. Ειδικότερα η εταιρεία παράγει και τυποποιεί προϊόντα όπως το αλεύρι από την ποικιλία `Λήμνος`, σιτάρι `Μαυραγάνι`, Άφκος (φάβα Λήμνου), Ρεβύθι Παναγιάς, Φασολάκι ασπρομύτικο, Κουκί (Φούλι), και Σιτάρι αποφλοιωμένο `Λήμνος`.

Μία ακόμη πολύ ενδιαφέρουσα προσπάθεια γίνεται από την εταρεία Αλεύρι Λήμνου Σταματέρης. Μια ιστορία που ξεκινά το 1910, από Μικρασιάτες πρόσφυγες και αποτέλεσε μια τοπική, παραδοσιακή μονάδα παραγωγής αλεύρου. Ένας παραδοσιακός μύλος έχει πλέον εξελιχθεί σε έναν εκσυγχρονισμένο μύλο της Λήμνου. Ειδικότερα βρίσκουμε το αγνό κίτρινο αλεύρι, που προορίζεται για την παρασκευή ψωμιού, το λευκό για όλες τις χρήσεις και το αλεύρι ολικής. Το 1992, ο Ευάγγελος Σταματέρης ξεκίνησε την παραγωγή χωριάτικου αλευριού σε συσκευασία κιλού, το πρώτο αλεύρι Λήμνου που συσκευάστηκε σε κιλό και πουληθηκε σε όλη την Ελλάδα. Πρόκειται για ένα αλεύρι αγνό, χωρίς προσθήκες, βελτιωτικά ή συντηρητικά. Από το 2016, η εταιρεία έχει περάσει στην τρίτη γενιά της οικογένειας, τον Νικόλα Σταματέρη ο οποίος με σπουδές στην Γεωπονία και Τεχνολογία Τροφίμων στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, συνεχίζει την παράδοση και βάζει τις δικές του γνώσεις στην παραγωγή. Εκλεκτά σιτάρια φτάνουν στο μύλο καθημερινά, μετατρέπονται σε πολύτιμο αλεύρι και φτάνουν στην κουζίνα εκατοντάδων νοικοκυριών.

Με ιστορία που ξεκινάει το μακρινό 1919, η Οικογένεια Ποριάζη, ίδρυσε στου Πορτιανού, έναν παραδοσιακό φούρνο, με στόχο να τροφοδοτεί με ψωμί και παξιμάδια τους κατοίκους του χωριού. Σήμερα, έναν αιώνα αργότερα, έχοντας περάσει στην τέταρτη γενιά, ο φούρνος έχει εκσυγχρονιστεί και παράγει μία σειρά από προϊόντα χωρίς προσθήκη συντηρητικών και βελτιωτικών. Παξιμάδια, ψωμιά καθώς και τα παραδοσιακά τοπικά ζυμαρικά, τα φλωμάρια, μαζί με τον περίφημο σταρένιο τραχανά, είναι από τα βασικά καλούδια που θα βρείτε στα ράφια του.

Το μέλι και η θάλασσα


Μελίχρυσος

Ο Μελίχρυσος οφείλει το όνομά του στον παππού Χρυσόστομο, που, ακολουθώντας τα βήματα του πατέρα του, εκπαιδεύτηκε στην τέχνη της μελισσοκομίας και πάντα πίστευε στην σημαντικότητα του μελιού. Εκείνος ήταν που εμφύσησε την αγάπη και τις γνώσεις για το μέλι στην οικογένεια του. Σήμερα, πηγαίνοντας την παραγωγή ένα βήμα παραπέρα, η εταιρεία παράγει και διαθέτει στην αγορά συνδυασμούς, που περιλαμβάνουν όλα τα εκλεκτά και φημισμένα προϊόντα μέλισσας, όπως μέλι, βασιλικό πολτό, γύρη, μαζί με καρπούς, αμύγδαλα, σουσάμι, χαρούπι και σταφίδα.

Λήμνου Θάλασσα

Με τον ιδιόκτητο στόλο της, η Λήμνου Θάλασσα, ταξιδεύει στα νερά του Βορείου Αιγαίου και με σεβασμό στο περιβάλλον, φέρνει στα τραπέζια μας, ποιοτικά και νόστιμα αλιεύματα. Όλα ξεκίνησαν με βάση το όνειρο του πατέρα τους, όπου πριν από σχεδόν 30 χρόνια, ξεκίνησε την ενασχόληση με τη θάλασσα. Σήμερα, τα παιδιά του, ο Κώστας και ο Πέτρος Κουτούκης, συνεχίζουν, νιώθοντας την ίδια κοινή αγάπη και περηφάνια για τη δουλειά τους. Βασική δραστηριότητα το ψάρεμα των χταποδιών και η επεξεργασία τους. Εκτός από τα χταπόδια μία σειρά αλιεύματα δημιουργούν ξεχωριστές νοστιμιές. Γαύρος μαρινάτος φιλέτο, σαρδέλα μελίπαστη, σαρδέλα καπνιστή, λακέρδα φέτα, μύδια καπνιστά, σκουμπρί φιλέτο καπνιστό, λικουρίνο, σουπιές, καλαμάρι, αλλά και φρέσκα ψάρια, με φροντίδα και μεράκι, από τις πλούσιες θάλασσες του νησιού.

Κρασιά

Ο μύθος λέει πως οι κάτοικοι της Λήμνου διδάχθηκαν την καλλιέργεια της αμπέλου από τον ίδιο το γιο του Διονύσου και της Αριάδνης, τον Θόα.Και μάλλον εδώ ισχύει ότι «μ’ όποιον δάσκαλο θα κάτσεις, τέτοια γράμματα θα μάθεις». Δύο ποικιλίες βασιλεύουν στο νησί,το Λημνιό ή Καλαμπάκι, όπως αποκαλείται στο νησί, που θεωρείται ηαρχαιότερη ελληνική ποικιλία, και εμπλούτισετους αμπελώνες όλης της Βόρειας Ελλάδας,και το Μοσχάτο Αλεξανδρείας, που καλλιεργείται αποκλειστικά στη Λήμνο και δίνει προϊόντα ΠΟΠ. Τα γλυκά κρασιά που παράγονται από υπερώριμα σταφύλια αυτήςτης ποικιλίας είναι από τα πιο διάσημα γλυκά κρασιά της χώρας.


Limnos Wines

Η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Λήμνου, η μεγάλη οινική δύναμη του νησιού, απορροφά μεγάλο μέρος των πολύτιμων σταφυλιών που παράγονται στο νησί και δημιουργεί μία σειρά με μοναδικά κρασιά. Η νέα σειρά premium των LimnosWinesμε τον ποιητικό τίτλο «θύμησες» αποτελείται από τρία κρασιά, όλα παλαιωμένα σε γαλλικά δρύινα βαρέλια, με κορυφαίο το γλυκό, το οποίο ξεκουράζεται στα βαρέλια πα΄νω από 6 χρόνια. Ο σπάνιος «Δρύινος» είναι ένα περίτεχνο κρασί από Μοσχάτο Αλεξανδρείας και Ασύρτικο σε μία σπάνια έκφραση αυτού του βορεινού αμπελώνα. 


Οινοποιείο Γκαράλη

Στο κέντρο της μεγαλύτερης αμπελουργικής ζώνης του νησιού, στην περιοχή «Κουρούνι» του Αγίου Δημητρίου, το Οινοποιείο Γκαράλη οινοποιεί μία σειρά από ενδιαφεροντα κρασιά από σταφύλια βιολογικής καλλιέργειας. Εκτός από τις κλασικές ετικέτες με Μοσχάτο Αλεξανδρείας και Λημνιό, οι μερακλήδες άνθρωποι του οινοποιείου, έφτιαξαν μία σπάνια Ρετσίνα από 100% Μοσχάτο Αλεξανδρείας και αρώματα εκλεκτής ρητίνης. Και μαζί μ’ αυτή τόλμησαν τη μοναδική ροζέ ρετσίνα όπου το Λημνιό προσθέτει μια πιο πικάντικη νότα στα αρώματα του Μοσχάτου. Επίσης οινοποιούν και φυσικά κρασιά

Και τα δύο οινοποιεία είναι επισκέψιμα και επιφυλάσσουν στους οινόφιλους μοναδικές οινικές εμπειρίες.

Κτήμα Όλον

Ένας μικρός παράδεισος στον Κοντιά της Λήμνου. Έμπνευση, όραμα, σκληρή δουλειά και αυστηρή τεχνογνωσία. Αυτά είναι τα συστατικά δύο τολμηρών ανθρώπων, του Τάση και της Ρένας Λασκαρίδη, που δημιούργησαν το 2007 στην Νοτιοδυτική Λήμνο έναν ονειρεμένο κτήμα. Στην αρχή ήταν ένας μικρός πειραματισμός, για να καταλάβουν αν στο νησί μπορεί να παραχθεί εξαιρετικό ελαιόλαδο. Πλέον το λάδι τους, από τα 1850 ελαιόδεντρα, είναι πολλαπλά βραβευμένο και ταξιδεύει σ’ όλο τον κόσμο. Εκτός από τον βιολογικό ελαιώνα, το μποστάνι και τα καρποφόρα δέντρα, παράγουν μοναδικές νοστιμιές που μπαίνουν σε βαζάκια και κλείνουν μέσα τους τη νοστιμιά της Λημνιακής γης. 


Ελαιόλαδο Heffisto

Από την καρδιά της Λήμνου, με αγάπη και μεράκι για την καλλιέργεια, ξεκινά το εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο Heffisto. Το πρώτυπο ελαιοτριβείο σε συνδυασμό με την άριστη πρώτη ύλη από τα ιδιόκτητα κτήματα, έχουν ως αποτέλεσμα την παραγωγή δύο σπάνιων λαδιών. Ένα βιολογικό και ένα συμβατικό ελαιόλαδο και τα δύο ψυχρής έκθλιψης, κορυφαίας ποιότητας και υψηλής διατροφικής αξίας, κλείνουν μέσα τους τη δύναμη της ελιάς του νησιού.  Οι άνθρωποι της ομάδας του Heffisto, επέλεξαν την ποικιλία Κορωνέικη, η οποία αγάπησε τα ηφαιστειογενή εδάφη του νησιού και χαρίζει το μαγικό της καρπό σ’ αυτή τη μαγική γωνιά του Αιγαίου. 

*Οι φωτογραφίες του άρθρου είναι από τον Pantelis Pravlis και η φωτογραφία παρουσίασης από το Visit Greece.

Σχόλια Χρηστών

Συνδεθείτε ή Εγγραφείτε για να συμμετάσχετε στη συζήτηση