Ταξίδι στο μέλλον του πολιτισμού

Τρεις πρωταγωνιστές αυτής της δράσης που άρχισε το Νοέμβριο του 2013 και θα ολοκληρωθεί στο τέλος Φεβρουαρίου του 2014, ο Γιάννης Τροχόπουλος (στο κέντρο), Γενικός Διευθυντής και Διευθύνων Σύμβουλος του ΚΠΙΣΝ, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης (αριστερά), Πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και ο Μύρων Μιχαηλίδης (δεξιά), Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής μιλούν για την εμπειρία της ανάγνωσης και περιγράφουν το όραμά τους για τους οργανισμούς στους οποίους προΐστανται. 

Γιάννης Τροχόπουλος (Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος 

-Με βάση την εμπειρία από το «Ταξίδι προς το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Νιάρχος» πόσο κοντά είστε στο όραμά σας;

Προχωράμε με σταθερά βήματα. Το γεγονός ότι το Ταξίδι ξεκίνησε από τις γειτονιές της Αθήνας μας δίνει τη δυνατότητα να ερχόμαστε σε επαφή με τον απλό κόσμο. Με τη συνδρομή των καλλιτεχνών από τους οποίους άλλοι διαβάζουν, άλλοι συμμετέχουν σε ταινίες και με την εξαιρετική Όπερα της Βαλίτσας από τη Λυρική Σκηνή, αναδεικνύεται η ευχάριστη έκπληξη που βιώνει το κοινό σε περιοχές σχεδόν αποκλεισμένες από τον πολιτισμό και την εκπαίδευση.

-Υπάρχει αλλαγή στη νοοτροπία μέσω αυτής της πολιτιστικής δράσης;

Υπάρχει αλλαγή, επειδή δεν υπάρχει νοοτροπία. Αντιθέτως υπάρχει ένα περιβάλλον το οποίο δίνει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με κάτι που είναι γνήσιο, που περιλαμβάνει λάθη και εμπεριέχει στοιχεία αποτυχημένου εγχειρήματος. Αλλά πάνω από όλα περιλαμβάνει ενθουσιασμό και πίστη, ότι μπορούμε όλοι μαζί να κάνουμε κάτι. Αυτή η νοοτροπία που λέτε νομίζω δεν υπήρχε ποτέ, τη δημιουργεί το άσχημο περιβάλλον όπου ζουν οι άνθρωποι και είμαστε και εμείς συμμέτοχοι.

-Πώς ανταποκρίνεται μέχρι τώρα ο κόσμος και δη οι νέοι;  

Έμεινα έκπληκτος από τις ταινίες μικρού μήκους που έκαναν τα νέα παιδιά μέσα από σεμινάρια 15 ωρών. Εκεί θα δείτε πιο πόσο σοφά από εμάς διαχειρίζονται τη βία, πώς αντιλαμβάνονται τις δυσκολίες της εποχής και πώς νιώθουν ότι πρέπει να μπουν στον παραγωγικό ιστό του τόπου, προκειμένου να προσφέρουν και να πάρουν. Με εντυπωσίασε μάλιστα μια ταινία των παιδιών στο Χαϊδάρι που παρουσιάζει έναν πιανίστα, ο οποίος παίζει μουσική και βλέπει, ενώ περπατά, σκηνές βίας. Αλλά η βία δεν είναι αυτή που προέρχεται από κάποια διαδήλωση ή την αστυνομία. Είναι η καθημερινή βία, που συνήθως δεν θέλουμε να δούμε. Για παράδειγμα, όταν ένας γονιός μαλώνει το παιδί του ή όταν τα παιδιά παίρνουν την μπάλα από ένα άλλο παιδί και φεύγουν τρέχοντας ή όταν κάποιοι άνθρωποι τσακώνονται ξαφνικά. Τα παιδιά δεν αγνόησαν αυτή την εικόνα και την έδειξαν. Ανέδειξαν το θέμα με έναν άνθρωπο που τα παρακολουθεί όλα αυτά και δεν έχει τη δύναμη να επέμβει, αλλά παίζει μουσική. Η τέχνη δηλαδή, αν δούμε το πώς μπορεί να δράσει, έχει τη δυνατότητα να θεραπεύσει αυτή τη βία. Και αυτό το έκαναν παιδιά τα οποία δεν είχαν γνώση του αντικειμένου.

-Γιατί επιλέξατε την ανάγνωση;

Επί χρόνια μας απασχολεί το θέμα της ανάγνωσης υπό την έννοια της καλλιέργειας. Πέτυχε το εγχείρημα, διότι επώνυμοι καλλιτέχνες -όχι της μόδας- προσφέρθηκαν σε τέτοιο βαθμό, ώστε να δώσουν ένα παράδειγμα. Και αυτό ακριβώς είναι που χρειάζεται, απλώς πρέπει οι γονείς να διαβάζουν με τα παιδιά τους για να μπορέσουν να δουν την πραγματικότητα με ένα διαφορετικό τρόπο. Επίσης το γεγονός ότι αυτό έγινε και στην Εθνική Βιβλιοθήκη, σε αυτό το λαμπρό κτήριο, νομίζω είναι μια ελπίδα για τη συνέχεια.

-Πώς έγινε η επιλογή των κειμένων;

Ούτε καν ασχοληθήκαμε! Δεν ξέραμε καν τι θα διαβάσουμε σήμερα. Υπάρχει τέτοια πληθώρα κειμένων, που θα ήταν ενδιαφέρον αν τύχαινε κάποιος να διαβάσει το ίδιο κείμενο, αλλά δεν νομίζω ότι θα τύχει. Δεν ζητάμε από τους καλλιτέχνες να μας πουν τι θα διαβάσουν, απλώς χρονομετρούν το χρόνο τους, που δεν μπορεί να είναι υπερβολικός. Ασχέτως αν ο κύριος Πιατάς μας είχε φοβίσει ότι θα διαβάσει το Πόλεμος και Ειρήνη! 

-Στο πρόγραμμα των εκδηλώσεων περιλαμβάνεται και ένα debate για τη δημοκρατία. Γιατί;

Στο Ίδρυμα και το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος βρήκαμε μια ομάδα ρητορικής που είναι και πανεπιστημιακός σύλλογος και τους είπαμε «διαλέξτε θέματα τα οποία να ενδιαφέρουν για να αποτελούν αντικείμενο συζήτησης». Δεν επεμβήκαμε, τους είπαμε «διαλέξτε τα θέματα, δείτε τις περιοχές που θα πάτε, γιατί και αυτές παίζουν ρόλο». Μάλιστα και αυτούς τους εξέπληξε το γεγονός, γιατί νόμιζαν ότι εμείς θα τους πούμε τα θέματα που θα θέλαμε. Αντιθέτως, αυτό που θέλουμε να αναδειχθεί είναι ενδιαφέρουσες περιπτώσεις ανθρώπων και ομάδων που έχουν κάτι να πουν.

-Η τέχνη και ο πολιτισμός είναι τα δύο ζητήματα που θα μας απασχολήσουν στο μέλλον;

Στο μέλλον θα μας απασχολήσουν οι άνθρωποι και μόνον αυτοί.

Το επίκεντρο όλων των προσπαθειών μας -και της Λυρικής Σκηνής και της Εθνικής Βιβλιοθήκης και του Κέντρου Πολιτισμού- είναι οι άνθρωποι στο ευρύτερο περιβάλλον και η ευχέρεια που θα τους δώσουμε να βρεθούν σε ένα πιο δημιουργικό χώρο.

-Με τέτοιου είδους ενέργειες τελικά θα κατακτήσουμε την ευτυχία του δημόσιου χώρου;

Είμαι λίγο επιφυλακτικός. Βλέπω ωστόσο ότι δημιουργούμε μια σχέση με τους ανθρώπους. Απλώς δεν έχω την ίδια ευκολία με εκείνους που χτίζουν το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και μπορούν να δουν την επόμενη μέρα, όταν διαπιστώνουν, για παράδειγμα, ότι η Λυρική Σκηνή ανέβηκε άλλο μισό μέτρο. Εμείς δεν έχουμε την ευκαιρία να βλέπουμε σε καθημερινή βάση αυτή την πρόοδο, ενώ στην κατασκευή βλέπει κανείς αυτό το οποίο αναπτύσσεται και νιώθει την ικανοποίηση. Αυτή είναι η δυσκολία του εγχειρήματος και αυτό θα πρέπει να μας οπλίσει με υπομονή για να βρεθούμε σε κάποιο τέλος άξιο λόγου για όλους, αλλά περισσότερο για αυτούς που δώρισαν αυτό το έργο στο ελληνικό κράτος.

Σταύρος Ζουμπουλάκης (Εθνική Βιβλιοθήκη)

-Πιστεύετε ότι το νέο κτήριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος θα αποτελέσει μια αφετηρία επίλυσης των προβλημάτων που αντιμετωπίζει;

Από τη μία μεριά υπάρχει η αισιοδοξία ότι θα λυθεί το κτηριακό ζήτημα, το οποίο κάποια στιγμή όλες οι εθνικές βιβλιοθήκες το αντιμετωπίζουν, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, έτσι όπως εξελίσσεται η κατασκευή στο Φαληρικό δέλτα και στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Και είμαστε ιδιαίτερα ευτυχείς για αυτό. Από την άλλη, υπάρχουν πρακτικά προβλήματα λειτουργίας για τα οποία πρέπει να παλέψουμε στη διετία 2014-15, να οργανώσουμε, ας πούμε, τις απογραφές. Έτσι προσπαθούμε να σχεδιάσουμε πιλοτικά τη μετάβαση των χειρογράφων που είναι το πιο πολύτιμό μας υλικό. Παρότι η Βιβλιοθήκη δεν έχει πόρους, ανακοινώθηκε ωστόσο η συνεργασία μας με το FutureLibrary, ώστε να χρηματοδοτηθεί το σχέδιο της μετάβασης.

-Όταν αναλάβατε την Εθνική Βιβλιοθήκη τι είχατε στο μυαλό σας;

Υπήρχε η ελπίδα την οποία καλλιεργεί και στηρίζει το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Αυτή η προοπτική, πράγματι, μου έδωσε την ελπίδα επίλυσης των ζητημάτων. Προσωπικά πιστεύω ότι στις δύσκολες στιγμές της χώρας κινούμαστε μέρα με τη μέρα. Κι εμείς στη Βιβλιοθήκη θα παλεύουμε μέρα με τη μέρα. Υπάρχουν βέβαια οι εύκολες λύσεις, να λες μεγαλεπήβολα οράματα, τα οποία μπορεί να μην υλοποιηθούν ποτέ ή να καταγγέλλεις και να αποσύρεσαι στη συνέχεια. Όσο μπορούμε λοιπόν θα παλέψουμε για να λύσουμε τα προβλήματά μας.

-Ποιο βιβλίο σάς εντυπωσίασε πρόσφατα από όσα διαβάσατε, μιας και μιλάμε για αναγνώσεις;

Κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο του Δημήτρη Ψαρρά για τα πρωτόκολλα των σοφών της Σιών. Ενώ σε όλο τον κόσμο αυτό είναι ένα επιστημονικά λυμένο θέμα, στην Ελλάδα είναι άγνωστο. Ο Δημήτρης Ψαρράς έκανε μια εκπληκτική έρευνα που αναδεικνύει το θέμα και αποτυπώνει τι ήταν αυτό που στην ελληνική ιστορία κάθε φορά πυροδοτούσε τη διάδοσή του.

-Και μια ερώτηση έκπληξη: Ποια είναι η γνώμη σας για το νέο πάπα δεδομένου ότι το Time τον χαρακτήρισε άνθρωπο της χρονιάς;

Η καλύτερη, παρακολουθώ τα πάντα όσα έχει γράψει και αυτά που κάνει, έχω γράψει και κάποια κείμενα για αυτόν. Για να κλείσουμε, σε πρόσφατο τεύχος του Nouvelle Observateur σε κείμενο του Ζοφράν που λέει «ο μεγάλος αριστερός σήμερα είναι ο Φρανσουά. Θα ήθελα να είναι ο Φρανσουά Ολάν, αλλά είναι ο πάπας Φρανσουά».

Μύρων Μιχαηλίδης (Εθνική Λυρική Σκηνή) 

-Πώς συνδυάζεται η εξωστρέφεια με την ποιότητα;

Η εξωστρεφής δράση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής είναι μια πάγια στρατηγική που έχουμε υιοθετήσει στον οργανισμό. Θέλουμε να είμαστε ο πιο εξωστρεφής καλλιτεχνικός φορέας της χώρας, καθώς ήδη από τις πρώτες «επιθέσεις πολιτισμού» σε δημόσιους χώρους -εκτός σκηνής- η υποδοχή του κοινού ήταν ενθουσιώδης. Τα τελευταία δύο χρόνια τις εξωστρεφείς δράσεις μας έχουν αγκαλιάσει περισσότερα από 70.000 άτομα. Όταν πρωταρχικός στόχος σου ως οργανισμός είναι να έχεις υψηλά αισθητικά κριτήρια και θέλεις να παρουσιάζεις ένα υψηλής ποιότητας καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, αξιοποιείς κάθε δυνατό budgetπου διαθέτεις στα χέρια σου προς αυτή την κατεύθυνση, είτε για τις παραγωγές σου εντός, είτε εκτός σκηνής. Η οικονομική κρίση δεν μείωσε τις παραγωγές μας, αντιθέτως τις διπλασιάσαμε, χωρίς να κάνουμε «εκπτώσεις» στην ποιότητα. Δικαιωθήκαμε απόλυτα από το «ρίσκο» μας, από την προσέλευση του κόσμου τόσο στις πλατείες της Αθήνας, όσο και στις σκηνές του Ολύμπια, του Μεγάρου Μουσικής και του Ηρωδείου, όπου οι πληρότητες ήταν θεαματικές.  

-Ποιο είναι το όραμά σας για τη Λυρική Σκηνή;

Παραστάσεις υψηλής καλλιτεχνικής αξίας που θα αφορούν όχι μόνο ένα εξοικειωμένο με τη λυρική τέχνη κοινό, αλλά όλους τους πολίτες, την ελληνική οικογένεια, με πληθώρα δράσεων, μέσα και έξω από τη σκηνή. Παράλληλα, την αξιοποίηση των μονωδών και του καλλιτεχνικού δυναμικού που δραστηριοποιείται τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, την ενίσχυση νέων δημιουργών, τις στρατηγικές συνεργασίες με κορυφαία ευρωπαϊκά λυρικά θέατρα, τα εκπαιδευτικά προγράμματα και την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών, λειτουργικοί άξονες δράσεις που θα ενταθούν με τη μετάβασή μας στο νέο κτίριο στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Στόχος μας στο Φαληρικό Δέλτα είναι να δημιουργηθεί μια κοιτίδα λυρικού πολιτισμού και σύγχρονων μορφών καλλιτεχνικής έκφρασης η οποία θα είναι κοινή σε όλους: τους νέους, τους ανθρώπους του πνεύματος, την οικογένεια. Να ανοίξουμε την Λυρική στην κοινωνία, να φέρουμε την όπερα στον κόσμο. 

-Πώς το μέλλον της ΕΛΣ αντικατοπτρίζεται μέσα από τη συμμετοχή της στο Πρόγραμμα «Ταξίδι προς το ΚΠΙΣΝ»;

Η συμμετοχή της ΕΛΣ στο «Ταξίδι προς το ΚΠΙΣΝ» σηματοδοτεί τη μετάβασή της στο νέο κτίριο και ταυτόχρονα σε μια νέα εποχή όπου οι καλλιτεχνικές προοπτικές της «κλειδώνουν» με την κοινωνική διάσταση της Εθνικής Βιβλιοθήκης και την περιβαλλοντική ταυτότητα του Πάρκου Σταύρος Νιάρχος σε ένα θαυμάσιο τρίπτυχο πολιτισμού. Το πρόγραμμα είναι το πρώτο δείγμα γραφής μιας ολιστικής συνέργειας αποφασιστικής σημασίας για το βιώσιμο μέλλον του τόπου, όπου οι πολιτιστικές δραστηριότητες συμπαρασύρουν την ανάπτυξη.    

- Ποια βασικά θέματα βρίσκονται πρώτα στην ατζέντα σας προς επίλυση;

Μετά την επικείμενη θέση σε ισχύ του νέου οργανογράμματος και την ολοκλήρωση της οικονομικής εξυγίανσης του οργανισμού, η οποία έχει αποδώσει ουσιαστικά κατά τα τελευταία χρόνια με μία μείωση των παλαιών χρεών σε ποσοστό πάνω από 75%, θεμελιώνουμε ένα μακρόπνοο καλλιτεχνικό πρόγραμμα πενταετίας με ποικίλους άξονες δράσεων, όπως η διεύρυνση του ρεπερτορίου, οι διεθνείς συνεργασίες και η ανάπτυξη της δημιουργικότητας. Στόχος είναι η μετάβασή της ΕΛΣ στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, όπως αρμόζει σε αυτό τον ιστορικό καλλιτεχνικό θεσμό, μέσα στο σύγχρονο διεθνές πολιτιστικό περιβάλλον.

-Ποιοι συνθέτες πιστεύετε ότι άλλαξαν τη μουσική;

Ο Βέρντι υπήρξε μια ιδιοφυία και έζησε μια μοναδική στιγμή στην ανθρώπινη ιστορία, όπου η υψηλή τέχνη έγινε ταυτόχρονα και λαϊκή, με πύρινα όσο και σαρκαστικά χορωδιακά που πυροδότησαν κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές. Ο Μπετόβεν, ο Μάλερ, ο Στράους αποτελούν για εμένα σταθερές μουσικές αναφορές. Και φυσικά ο μεγαλοφυής Βάγκνερ με την πολυπλοκότητα της δραματουργικής σκέψης του,  όπου μετά από αυτόν ο κόσμος της όπερας δεν υπήρξε ποτέ ξανά ο ίδιος.

Οι εκδηλώσεις είναι όλες δωρεάν. Οι δράσεις του Φεβρουαρίου ξεκινούν στις 5 του μηνός στο Κερατσίνι, στο Πολιτιστικό Κέντρο Αντώνης Σαμαράκης με παράσταση της «Όπερας της Βαλίτσας» με το έργο Ντον Τζοβάνι του Μότσαρτ στις 20.00 (Πολιτιστικό Ίδρυμα Αντώνης Σαμαράκης: Μ. Ασίας 24 & Παπαναστασίου, Κερατσίνι).

Αναλυτικό πρόγραμμα των εκδηλώσεων στο Κερατσίνι και την Ηλιούπολη, καθώς  και περισσότερες πληροφορίες για το «Ταξίδι στο ΚΠΙΣΝ» στο:

http://www.snf.org/EL/index.php?ID=news_EL&Rec_ID=8741