Πρόκειται για το πέμπτο μεγαλύτερο ελληνικό νησί που βρίσκεται στο Ανατολικό Αιγαίο σε απόσταση μόλις 3,5 μιλίων από τις τουρκικές ακτές του Τσεσμέ και τη χερσόνησο της Ερυθραίας. Με ιστορία που ξεκινά από τους Μυθικούς Xρόνους το νησί συναντά τον Όμηρο, τους Πέρσες, τον Μέγα Αλέξανδρο, τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, τους Βενετούς και τους Γενοβέζους, ανθεί και μεγαλουργεί λόγω της μαστίχας και της ναυτιλίας, αντέχει υπό των Οθωμανών, ώσπου η ζωή να διακοπεί βίαια το 1822 με τη μεγάλη σφαγή. Από το 1832 προσπαθεί να ανακάμψει, το 1912 ενώνεται με την ελεύθερη Ελλάδα, αναπτύσσει τις τέχνες και το εμπόριο, χάνεται ανάμεσα στις μυρωδιές του Κάμπου, κεντάει τα μαστίχια της αλλά σήμερα παραμένει μόνη.
Η Χίος το 2016 έμεινε να κοιτάζει αμήχανα τόσο προς τα δυτικά και τη μαμά πατρίδα όσο και την απέναντι ακτή προς τα ανατολικά. Λίγο οι φωτιές, κάτι περισσότερο το πραξικόπημα στην Τουρκία και εν πολλοίς το προσφυγικό, έφεραν στη Χίο μείωση του τουρισμού σε ποσοστό σχεδόν 70%, μια επίδοση αρκετά απογοητευτική. Αυτό ήταν το αποτέλεσμα μιας μεγάλης παρεξήγησης και μιας πικρής αλήθειας. Η Χίος είναι ένα πολύ όμορφο νησί με πολλές επιλογές, εξαιρετικές παραλίες και όμορφα χωριά. Αφομοίωσε τους πρόσφυγες με θαυμαστή αυτοθυσία ανοίγοντας για αυτούς μια μεγάλη αγκαλιά, ενώ αξίζουν πραγματικά συγχαρητήρια στους Χιώτες που κατάφεραν, με τις μικρές τους δυνάμεις και την μεγάλη εθελοντική τους προσφορά, να απορροφήσουν τις προσφυγικές ροές όταν στο τέλος της τουριστικής σεζόν του πλούσιου Τσεσμέ απέναντι, ξεκίνησαν οι βάρκες να έρχονται η μία πίσω από την άλλη, κάτι που αναμένεται να γίνει ξανά σε λίγο καιρό. Αυτό που φοβήθηκαν Έλληνες και ξένοι επισκέπτες εξαιτίας του προσφυγικού στην πραγματικότητα δεν υπήρξε αλλά αυτή η παρεξήγηση κόστισε πολύ στον Χιώτικο τουρισμό με Έλληνες, Τούρκους αλλά και βορειοευρωπαίους να της γυρνούν την πλάτη.
Η πικρή αλήθεια είναι πως έως σήμερα η Χίος δεν είχε αντιμετωπίσει μεγάλα προβλήματα στον τουρισμό της και γι’ αυτό αποκοιμήθηκε επαναπαυόμενη στα φυσικά της κάλλη και την δύναμη της μαστίχας. Το αποτέλεσμα ήταν, και με την μεγάλη πτώση ήδη ορατή από το τέλος της Άνοιξης, την τελευταία στιγμή οι τιμές τόσο στο πλοίο όσο και στα ξενοδοχεία να μειωθούν στο μισό! Φέτος η Χίος, όπως και τα υπόλοιπα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου ήταν μια πραγματική ευκαιρία για διακοπές! Όμως ήταν ελάχιστοι αυτοί που την προτίμησαν συρρικνώνοντας την τουριστική σεζόν σε 15 ημέρες.
Αν και υπάρχουν αρκετοί πολιτικοί, κοινωνικοί και ιστορικοί λόγοι για την μεγάλη πτώση του τουρισμού στη Χίο, εντούτοις σε ένα γαστρονομικό siteόπως είναι το fnl-guide.comθα προσπαθήσω να προσεγγίσω την πικρή αλήθεια της επαναπαυόμενης Χίου κυρίως μέσα από την γαστρονομία της η οποία, δυστυχώς ακόμη, δεν έχει διαμορφώσει κάποια ιδιαίτερη τοπική ταυτότητα αν και παρουσιάζει εξαιρετική δυναμική.
Το παράδοξο της μαστίχας
Σκίνοι υπάρχουν σε όλη τη Μεσόγειο, μαστίχα όμως παράγεται μόνο στο νότιο μέρος της Χίου. Αν και έγιναν προσπάθειες να μεταφερθεί η καλλιέργεια και σε άλλα μέρη αυτές απέτυχαν. Το παράδοξο αυτό είναι το αποτέλεσμα ενός μεθοδικού ευγονισμού που ξεκίνησε πριν από αιώνες καθώς οι κάτοικοι της Χίου εντόπιζαν και πολλαπλασίαζαν σε νέες καλλιέργειες τα δέντρα εκείνα που παρήγαγαν περισσότερη και καλύτερη ρητίνη. Έτσι με τον καιρό δημιουργήθηκε ένα νέο είδος σκίνου που έχει αναγνωρισθεί επίσημα ως ενδημικός, το γνωστό μας μαστιχόδεντρο. Έτσι η μαστίχα αποτέλεσε τον βασικό φυσικό πλούτο του νησιού που εκμεταλλεύτηκαν με τη σειρά, Βενετοί, Γενοβέζοι και Οθωμανοί. Στις μαστιχοπαραγωγικές περιοχές δημιουργήθηκαν καστροπολιτείες όπως τα Μεστά, οι Ολύμποι, η Βέσσα, ο Βουνός και άλλα, για να προστατεύουν οι έμποροι το μονοπώλιο της παραγωγής τους από τους πειρατές ή άλλους εισβολείς. Εξαιτίας της μαστίχας σημαντικά προνόμια δόθηκαν στους Χιώτες που ανέπτυξαν παράλληλα το εμπόριο και τη ναυτιλία.
Σήμερα ο Αναγκαστικός Συνεταιρισμός των Μαστιχοπαραγωγών συλλέγει την συνολική σοδειά και τη διανέμει ξανά στους παραγωγούς για μεταποίηση παράλληλα με την εμπορική εκμετάλλευση από τον ίδιο με τα προϊόντα μαστίχας να είναι πολλά, ενώ πρόσφατα [τον Ιούλιο του 2016] επικυρώθηκε η σημασία της μαστίχας για τον ανθρώπινο οργανισμό και ο ισχυρισμός υγείας που μπορούν να φέρουν πλέον κάποια προϊόντα της μαστίχας.
Ο Κάμπος, τα περιβόλια και τα άλλα προϊόντα
Τη φήμη της μαστίχας ακολουθεί επάξια και το χιώτικο μανταρίνι, ίσως το πιο αρωματικό μανταρίνι στον κόσμο, τοπικό προϊόν που έδωσε δύναμη και χρήματα στην περιοχή του Κάμπου με τα πλούσια αρχοντικά και τα μεγάλα, ευωδιαστά κτήματα εσπεριδοειδών. Μανταρίνια, λεμόνια, πορτοκάλια, σύκα, καρπούζια, αντζούρια και αμύγδαλα είναι, μεταξύ άλλων, τα πιο γνωστά προϊόντα από τα οποία παράγονται μερικά εξαιρετικά γλυκά του κουταλιού και χυμοί, ενώ εσχάτως παρασκευάζονται και άλλα όπως υποβρύχιο μανταρίνι ή καραμέλες μανταρινιού χωρίς ζάχαρη.
Ένα ακόμη εξαιρετικό προϊόν της Χίου είναι το μαλακό τυρί της επωνυμίας μαστέλο, αγελαδινό τυρί για ψήσιμο με εξαιρετική γεύση και δικό του αρωματικό χαρακτήρα που μοιραία τείνει να δώσει το όνομα στο είδος του τυριού, ενώ έχει ταυτιστεί απόλυτα με την Χίο. Πολλοί ίσως δεν το γνωρίζουν αλλά Χίος σημαίνει ούζο με αρκετές ποτοποιίες να παρουσιάζουν τις ενδιαφέρουσες ετικέτες τους, ενώ η συνεχώς ανερχόμενη φρέσκια μπίρα Χίου αποτελεί ένα από τα πιο αξιόλογα projectστο νησί.
Η γαστρονομική Χίος
Στην Χίο αν το προσφερόμενο φαγητό σε γενικές γραμμές είναι μέτριο και δύσκολα θα βρει κάποιος πραγματικά καλό φαγητό και κυρίως γεύσεις που να αναδεικνύουν τα τοπικά προϊόντα. Είναι λυπηρό πως οι περισσότεροι κατάλογοι των εστιατορίων, με ελάχιστες εξαιρέσεις, αποτελούν copypasteστη λογική «αυτά θέλει ο κόσμος» και «αυτό το έχει και ο άλλος». Έτσι, πληθώρα από μπουρεκάκια τηγανητά με μπέικον, τυριά, ζαμπόν ή χόρτα κάνουν την εμφάνιση τους στα περισσότερα μενού σαν να παραγγέλνεις από cateringγάμου για 300 άτομα. Τα σουβλάκια και οι μπριζόλες στο φουλ μαζί με τις τηγανητές πατάτες, τις πίτσες και τις μακαρονάδες που συμπληρώνουν τη βασική εικόνα σε πολλά εστιατόρια. Λυπηρό επίσης το γεγονός πως στα περισσότερα εστιατόρια στο τέλος προσέφεραν παγωτίνια ως φίλεμα. Αν και πρόκειται για προαιρετική κίνηση αντίστοιχη με το amuse bouche των καλών εστιατορίων, το φίλεμα πιστεύω πως στα καταστήματα που το αποφασίζουν, οφείλει να δηλώνει κάτι από τον τόπο και τη φιλοσοφία του μαγαζιού όπως ένα τοπικό γλυκό, ένα φρούτο, ένα λικέρ. Τα παγωτίνια δυσκολεύτηκα να τα δω αλλιώς παρά σαν μια εύκολη και αδιάφορη λύση.
Η γαστρονομική εμπειρία στη Χίο χτίζεται με κόπο και αρκετά
χιλιόμετρα που βοηθούν κάποιον να αποφύγει την γενική μετριότητα του νησιού. Αν
και ακολουθούν κάποιες προτάσεις για φαγητό εντούτοις περισσότερες πληροφορίες
υπάρχουν στον μικρό οδηγό της Χίου εδώ.
Μια βασική αρχή είναι το φρέσκο ψάρι σε ταβέρνες με δική τους βάρκα που αν
είναι διαθέσιμο αξίζει πραγματικά τα λεφτά του. Τέτοια παραδείγματα είναι η
ταβέρνα Απέραντο Γαλάζιο δίπλα στη
θάλασσα στον Άγιο Ιωάννη δίπλα στον Λιλικά, η Αγριδιώτισσα στα Γρίδια, ο Παντούκειος
στο ομώνυμο χωριό και η καντίνα της ιχθυόσκαλας κοντά στο Νοσοκομείο.
Από κει και πέρα ο Χότζας στη Χώρα αποτελεί μια από τις σίγουρες επιλογές για φαγητό καθώς συνδυάζει μια εξαιρετική αυλή με ένα πλούσιο κατάλογο εποχιακών πιάτων και μαγειρευτών όπως ο κόκορας με χερίσια μακαρόνια και κόκκινη σάλτσα ή η σαλάτα του Χότζα με κόκκινα λάχανα, σταφύλια σύκα και μαυρομάτικα φασόλια. Σημειώνω στα προσωπικά μου μείον πως δεν έχει Χιώτικη μπίρα που τόσο ταιριάζει με μερικά από τα πιάτα του.
Από κοντά και το Ρούσσικο στην παραλία της Αγίας Ερμιόνης με πλούσιο κατάλογο, προσεγμένα πιάτα, κάποια τοπικά υλικά και επίσης εξαιρετικό κόκορα με χυλοπίτες και κοκκινιστά όπως χοιρινό με μελιτζάνες. Επίσης να σημειώσω ένα γευστικότατο μαχαλεμπί με μαστίχα και κανέλα που είχα την ευκαιρία να δοκιμάσω στο τέλος του δείπνου σε αντίθεση με τα παγωτίνια άλλων εστιατορίων.
Την τριάδα των εστιατορίων που ξεχώρισα κλείνει το Αστέρι στα Αυγώνυμα με εξαιρετική θέα από ψηλά στο ηλιοβασίλεμα, μια ταβέρνα που σέβεται τον εαυτό της και τον πελάτη. Εδώ ξεχώρισε αμέσως η πεντανόστιμη ρεβιθάδα τους, ένα πιάτο που θα θυμάμαι για καιρό, η καπνιστή μελιτζανοσαλάτα, το ζουμερό εξοχικό κοτόπουλο και το καλοψημένο μαστέλο που έκαναν τη διαφορά. Τα Αυγώνυμα είναι ένα πολύ μικρό, πετρόχτιστο χωριό σε υψόμετρο με θέα δυτικά προς το Αιγαίο και εκτός από το Αστέρι καλό φαγητό θα βρει κάποιος και στο Κάστρο, στην πλατεία του χωριού.
Το Απόμερο, ένα μπαλκόνι στον Κάμπο με θέα προς το αεροδρόμιο είναι και αυτό μια από τις λίγες συμπαθητικές επιλογές καθώς διαθέτει ένα μενού που μπλέκει τις γεύσεις ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση και τη γιαουρτλού με το κοντοσούβλι και τη ρόκα. Στον Πιτυό, στο βόρειο τμήμα του νησιού, τα χερίσια μακαρόνια, μια χιώτικη σπεσιαλιτέ που αξίζει να δοκιμάσει κάποιος, έχουν την τιμητική τους στον Μάκελο. Από κει και πέρα ενδιαφέρον παρουσιάζει η Φάμπρικα στη Βολισσό που κάνει μια αξιόλογη προσπάθεια με δικές της πρώτες ύλες από τον κήπο της, αλλά που δυσκολεύεται να εκφράσει αυτή τη διαφορά στο πιάτο, καθώς και δύο ταβερνάκια στον Καταρράκτη, το Μελτεμάκι και η Δάφνη ακριβώς δίπλα. Το Μελτεμάκι μάλλον έχει πέσει θύμα της φήμης του τόσο στη γεύση όσο και στο service οπότε μάλλον αξίζει άλλη μια ευκαιρία εκτός σεζόν και με λιγότερο κόσμο, ενώ η Δάφνη παραμένει πιο απλή και τίμια στις γεύσεις της. Τέλος, στα Μεστά ο Μεσαίωνας με καλά μαγειρευτά και η IRIS, όπου δεν πρόλαβα να δοκιμάσω αλλά το μενού της μου φάνηκε εξαιρετικά ενδιαφέρον, ως το μοναδικό μαγαζί που πλησίαζε κάπως τα στάνταρ κανονικού εστιατορίου, αποτελούν ακόμη δύο επιλογές στο νότιο τμήμα του νησιού.
Σε γενικές γραμμές το πρόβλημα της Χίου είναι η έλλειψη επαγγελματικής εστίασης, μειονέκτημα που προσπαθεί να ισορροπήσει η προσπάθεια, το φιλότιμο και οι αγαθές προθέσεις και το καταφέρνει εν μέρει αλλά υπολείπεται μιας ξεκάθαρης γαστρονομικής ταυτότητας αντάξιας της ιστορίας και των προϊόντων του τόπου.
Θα ήθελα σε αυτό το σημείο να αναφερθώ ιδιαίτερα σε 4 βασικά στοιχεία της σύγχρονης Χίου που δεν πρέπει να περάσουν απαρατήρητα. Το πρώτο είναι η αξιόλογη προσπάθεια της τοπικής μικροζυθοποιίας που παράγει μια εξαιρετική φρέσκια μπίρα με έντονα αρώματα φρούτων και ελαφριά πικράδα. Επίσκεψη στη Χίο επιβάλλει τουλάχιστον μια δοκιμή, αν όχι επίσκεψη στη ζυθοποιία, της Χιώτικης μπίρας που για τους λάτρεις του είδους κυκλοφορεί και σε καπνιστή έκδοση.
Το δεύτερο στοιχείο είναι το εντυπωσιακό επίπεδο στην παραγωγή ούζου που αν και στη σκιά της Μυτιλήνης μερικές ετικέτες ξεπερνούν κάθε προσδοκία. Ξεχωρίζω το 5άρι του Τέττερη με τους 46 βαθμούς του, ενώ ακολουθούν ισάξια το ούζο Ψυχή με το καζανιστό του Στουπάκη και το 7άρι του Τέττερη, και από κοντά η Απαλαρίνα και το Αντρίκειο.
Τρίτο στοιχείο η εντυπωσιακή προσπάθεια που κάνει η Citrus στον Κάμπο όπου στο κήπο ενός αρχοντικού καταφέρνει να συνδυάσει τη μονάδα παραγωγής γλυκών του κουταλιού και μαρμελάδων, ένα ευγενικό, υπαίθριο καφέ κάτω από τα δέντρα για χαλάρωση, ένα κατάστημα των προϊόντων της, μια φάρμα με ζώα, ένα περιβόλι και ένα μοναδικό μουσείο της ιστορίας του μανταρινιού και του Κάμπου που αξίζει κάποιος να επισκεφθεί. Η προσπάθεια είναι εντυπωσιακή γιατί αναβιώνει με τον καλύτερο τρόπο την πρότερη ζωή του Κάμπου με την αίγλη και την αρχοντιά των ανθρώπων και των σπιτιών του.
Για το τέλος άφησα ίσως το πιο σημαντικό έργο που έχει γίνει τα τελευταία χρόνια στο νησί, το Μουσείο της Μαστίχας κοντά στο Πυργί που εγκαινιάσθηκε τον Ιούνιο του 2016. Η ιδιωτική πρωτοβουλία και συγκεκριμένα η Τράπεζα Πειραιώς κατάφερε να σχεδιάσει, να υλοποιήσει και να συντηρεί ένα σύγχρονο έργο υψηλών προδιαγραφών με αντικείμενο το μοναδικό παγκοσμίως προϊόν της μαστίχας. Το Μουσείο συνδυάζει την Αρχιτεκτονική με το περιεχόμενο και την Μουσειολογία με τα πρόσφατα τεχνολογικά επιτεύγματα και εργαλεία, για να παραδώσει ίσως το πιο σύγχρονο θεματικό μουσείο στην ελληνική Περιφέρεια. Το θεωρώ σημαντικό όχι για την αρτιότητα της κατασκευής ή την πληρότητα στην παρουσίαση, αλλά γιατί μπορεί να αποτελέσει πόλο έλξης και σημείο εκκίνησης για την ανάπτυξη μιας τοπικής γαστρονομικής κουλτούρας που δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν υπάρχει. Σε μια συζήτηση που είχα με τον διευθυντή του Μουσείου κ. Γαβαλά τα στοιχεία έρχονται να επιβεβαιώσουν την αίσθηση μου καθώς, ενώ ο αρχικός στόχος ήταν για 10.000 επισκέπτες μέχρι το τέλος του έτους, ήδη από το πρώτο δίμηνο οι επισκέψεις ξεπέρασαν τις 14.000.
Σε μια δύσκολη λοιπόν χρονιά όπου το προσφυγικό ήταν καταλυτικό στη μείωση του τουρισμού, οι φωτιές δοκίμασαν έντονα τα μαστιχοχώρια του Νότου και το πραξικόπημα στην Τουρκία μείωσε δραματικά τις τούρκικες επισκέψεις, η Χίος έμεινε μόνη και σε περισυλλογή να μαζεύει τα κομμάτια της. Προσωπικά πιστεύω πως η προοπτική του νησιού για ήπια ανάπτυξη είναι σημαντική καθώς υπάρχει η υποδομή και οι άνθρωποι για να την στηρίξουν. Ως μικρογραφία της Ελλάδας η καινοτομία και η εξέλιξη βρίσκονται σε μια συνεχή μάχη με τον τοπικισμό και το συμφέρον που περιπλέκει για παράδειγμα το θέμα του νέου Λιμένα των Μεστών, ένα σύγχρονο λιμάνι που θα έλυνε αρκετά προβλήματα όπως η σύνδεση της ακτοπλοϊκής γραμμής με την Μυτιλήνη και τις βάρβαρες ώρες που κάνουν την άφιξη στη Χίο το ξημέρωμα στις 4.30, μια όμορφη περιπέτεια. Γαστρονομικά όμως χρειάζεται ακόμη προσπάθεια καθώς η πρώτη ύλη υπάρχει, το περιβάλλον το ευνοεί και χρειάζεται απλά επαγγελματικό ανθρώπινο δυναμικό που θα αναζωογονήσει την κουρασμένη εστίαση στο νησί. Είναι κρίμα που η Χίος φέτος έμεινε μόνη της αλλά η τύχη της εξαρτάται εν πολλοίς από τις δικές της αποφάσεις.