-Τι καιρό έχετε εκεί;
Έχει ωραία λιακάδα με μικρά συννεφάκια
-Να υποθέσω ότι είσαι σε ένα μέρος πράσινο, ορεινό;
Δεν είναι ακριβώς ορεινό, γιατί η Αγιά βρίσκεται στους πρόποδες του Κίσσαβου. Η μισή είναι ανεβασμένη στο βουνό και η άλλη μισή βρίσκεται στον κάμπο. Στα πόδια του Κίσσαβου, από τη δυτική μεριά, σχηματίζεται ο μικρός κάμπος της Αγιάς, που όταν τελειώνει αρχίζει το Μαυροβούνι, βουνό του Πηλίου. Οπότε, είναι ο Κίσσαβος από τη μια, το Μαυροβούνι από την άλλη και στη μέση ο κάμπος της Αγιάς, ο οποίος καταλήγει στη θάλασσα.
-Παίρνεις εύκολα αποφάσεις;
Έχω αργό επεξεργαστή στο κεφάλι μου, έτσι μου λένε οι γιοι μου. Μου παίρνει χρόνο για να κάνω κάτι, ειδικά αν πρέπει να περάσει από το μυαλό. Όταν έχει και πολύ συναίσθημα μέσα, ναι, τέτοιες αποφάσεις τις παίρνω γρήγορα. Άλλες τις επεξεργάζομαι αρκετά, τους δίνω χρόνο.
-Έτσι κάνεις όταν επινοείς νέα προϊόντα;
Όχι, έρχονται "φλασιές" μέσα στη μέρα, όταν κάνω άλλα πράγματα, ας πούμε παζλ, απασχόληση που καθαρίζει το μυαλό μου για να τακτοποιώ τις σκέψεις μου. Μπορεί να είναι σκέψεις σκόρπιες που μου έρχονται στα καλά καθούμενα. Λέω: "θέλω να κάνω ένα βαζάκι με κάτι κόκκινο". Μετά χτυπάει το τηλέφωνο, μαγειρεύω, κόβω τιμολόγια. Κάποια στιγμή που έχω κενό αυτό το βαζάκι γίνεται λίγο καυτερό. Φεύγει και επανέρχεται: μια σάλτσα που να έχει κάτι καυτερό, οπότε θα μπορούσε να είναι αυτή η κόκκινη που σκεφτόμουν, η καυτερή.... Κομματάκι-κομματάκι γίνεται κόκκινη, έχει πιπεριές, ντομάτα, είναι πιο γλυκιά. Τη φτιάχνω, τη δοκιμάζω, φέρ’ τη λίγο έτσι, λίγο αλλιώς, γεννιέται.
-Χρησιμοποιείς στοιχεία παραδοσιακά ή όλα αυτά είναι επινοήσεις δικές σου;
Δεν είχα σχέση με την παράδοση γιατί δεν γεννήθηκα σε χωριό. Ούτε η μαμά μου μαγείρευε, με Gerber μεγάλωσα. Ανακάλυψα την παράδοση ζώντας στο χωριό και έχοντας επαφή με τα προϊόντα της ελληνικής γης. Και στη Νέα Υόρκη να γεννηθείς και να σε πάνε σε ένα χωριό, θα ανακαλύψεις την παράδοση με το πρώτο πράγμα που θα έχεις μπροστά σου σαν παραγωγή. Αν έχεις ντομάτες, φυσιολογικά θα ανακαλύψεις τη σάλτσα και το πώς να τη συντηρήσεις. Έπειτα θα χρησιμοποιήσεις τα υλικά που είναι διαθέσιμα την εποχή που έχει ντομάτες, οπότε θα φτιάξεις πράγματα που υπάρχουν στην ελληνική παράδοση. Με αυτά που ζεις, σου αρέσουν και σε ενδιαφέρουν αρχίζεις τα παντρέματα.
-Πώς ξεκίνησες; Ήθελες να κάνεις κάτι άλλο και σου προέκυψε στην πορεία;
Ο μπαμπάς μου δεν είχε καμιά αγωνία να σπουδάσω, οπότε δεν είχα και εγώ. Ήταν της άποψης ότι όταν βρεις αυτό που θέλεις, θα το σπουδάσεις. Είτε μέσα από κάποια σχολή είτε μόνη σου, έτσι θα το μάθεις και θα γίνεις καλή.
-Πρωτοποριακό για ένα πατέρα να σου πει να βρεις μόνη σου το δρόμο σου.
Ναι, πραγματικά, δεν ένιωσα ποτέ πίεση ότι πρέπει σώνει και καλά να σπουδάσω κάτι, για να δουλέψω και να είμαι ανεξάρτητη. Βγαίνοντας από το σχολείο, είπα "θα δω, ό,τι γίνει". Οπότε ερωτεύτηκα και είκοσι χρονών έμεινα έγκυος. Η εγκυμοσύνη προέκυψε μέσα από μια ωραία σχέση, όχι απερίσκεπτα. Ήμασταν δύο χρόνια μαζί, το υποδέχθηκε και αυτός σαν κάτι πολύ χαρούμενο το ότι θα κάνουμε μωρό. Επειδή ζούσαμε σε χωριό, αποφασίσαμε να παντρευτούμε, αν και ήμουν κατά του γάμου. Μετά από δύο χρόνια έκανα και δεύτερο παιδί. Έπειτα σκέφτηκα ότι πρέπει να κάνω και κάτι άλλο εκτός από το να είμαι μαμά και άρχισα να ψάχνομαι. Δούλεψα λίγο καιρό στην Αθήνα αλλά δεν μου άρεσε και φύγαμε για να γίνουμε αγρότες. Έτσι άρχισε η επαφή με τη γη, τις καλλιέργειες, τα προϊόντα, φτιάχνοντας μια μικρή φάρμα. Επίσης πάντα μου άρεσε να μαγειρεύω και έτσι άρχισα να φτιάχνω πράγματα πρώτα για το σπίτι με αποτέλεσμα στο τραπέζι να μην υπάρχει τίποτα που να μην έχω φτιάξει εγώ: ψωμί, ελιές, τυρί, ζυμαρικά, σάλτσες, κρέας, αυγά, τα πάντα. Μόνο οι χαρτοπετσέτες ήταν αγοραστές!
-Σκέφτηκες ποτέ να ακολουθήσεις αυτό που κάνει ο πατέρας σου (σσ: είναι ο σκηνοθέτης Γιώργος Πανουσόπουλος);
Κάποια στιγμή τον είχα βοηθήσει σε μια ταινία, αλλά δεν το σκέφτηκα.
-Έχει την ίδια τρέλα με τη μαγειρική με σένα;
Είναι χειρότερος. Συνέχεια είναι στην κουζίνα, μαγειρεύει, σχεδιάζει τι θα φτιάξει. Είναι πολύ περίεργος. Αν πρέπει να πάμε να φάμε το μεσημέρι και φτιάξει γιουβέτσι, πρέπει να το φάμε την ώρα που θα βγει από το φούρνο, γιατί μετά είναι για πέταμα. Είναι πολύ μερακλής. Πρέπει κάθε πράγμα να είναι προσεγμένο μέχρι την τελευταία του λεπτομέρεια, αλλιώς χαλάει το σκηνικό. Ήταν από τα πράγματα που μας έμαθε αυτό δηλαδή όταν κάνεις κάτι, να το κάνεις όσο καλύτερα γίνεται. Σίγουρα ο πατέρας μου με σημάδεψε. Καθόρισε πολλά στη ζωή μου, κυρίως πώς να αγαπάω τη φύση, το φαγητό, τους φίλους μου, το σπίτι μου.
-Ας αλλάξουμε θέμα. Επειδή μάλλον παρουσιάζουμε ένα ειδυλλιακό κόσμο, ας πούμε και μια άλλη όψη: ποιες προκλήσεις, για να μην πω εμπόδια, αντιμετώπισες;
Καλά είπες προκλήσεις. Και εγώ δεν ήθελα να τα βλέπω σαν εμπόδια, ούτε να περιγράψω κάτι που να μοιάζει τόσο ειδυλλιακό. Σε όλη την πορεία μου υπήρχαν δυσκολίες, αλλά βλέπω τις προκλήσεις από τη θετική τους πλευρά. Βέβαια διαπιστώνεις την καχυποψία των ανθρώπων, την κουτοπονηριά, την κακία, το κράτος που σε πυροβολάει σε κάθε σου βήμα, την αδικία που νιώθεις όταν κάποια άλλη γυναίκα σε κάποια άλλη χώρα, που κάνει το ίδιο πράγμα με εσένα, έχει ένα μηχανισμό πίσω της που τη σπρώχνει, ενώ εσύ έχεις ένα μηχανισμό που σε δυσκολεύει.
-Άρα σου έχει συμβεί να ζήσεις τη γραφειοκρατική τρέλα...
Είχαμε μια παραγγελία για Ελβετία. Μας βρήκε κάποιος μέσω Ίντερνετ και παρήγγειλε μια σάλτσα με μελιτζάνες και χταπόδι. Για να εξάγεις κάτι που περιλαμβάνει προϊόν ζωικής προέλευσης, πρέπει να έχεις άδεια από την ιατρική υπηρεσία. Η διαδικασία και οι προϋποθέσεις που απαιτούνται είναι υπερβολικές για το μέγεθός μου. Θα μπορούσαν ωστόσο να ελέγχουν μια διαδικασία και να πουν: "από που πήρες τα χταπόδια, τις μελιτζάνες, ποια διαδικασία τηρείς για τη μεταφορά τους, για την παστερίωσή τους", ώστε να δώσουν την άδεια για να εξάγεις. Όμως έτσι όπως είναι η διαδικασία απαιτείται να ανοίξεις εργοστάσιο. Εγώ, που έχω ένα μικρό εργαστήριο, πρέπει να αφήσω ό,τι κάνω και να ασχοληθώ με τις διαδικασίες για να εξάγω ένα προϊόν που ωστόσο μπορώ να πουλάω και στην ελληνική αγορά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όμως σε τρίτη χώρα απαιτούνται άλλα πράγματα. Θέλεις πάλι να κάνεις παραδοσιακά λικέρ και σε αντιμετωπίζει το κράτος σαν να έχεις ποτοποιία εργοστασίου. Και στις μαρμελάδες τα στάνταρ είναι τα ίδια, είτε έχεις εργοστάσιο είτε μικρή βιοτεχνία ή οικοτεχνία. Ειδικά όταν είσαι μικρός, πολύ δύσκολα ακολουθείς τέτοιες προδιαγραφές. Σε όλη την Ελλάδα θα μπορούσαν να υπάρχουν μαγαζάκια για να πουλάει ένας συνεταιρισμός ή κάποια ατομική επιχείρηση παραδοσιακά λικέρ. Δεν επιτρέπεται. Εμείς ξεκουκουτσιάζουμε δεν ξέρω πόσα βερίκοκα για να κάνουμε μαρμελάδα και θα μπορούσαμε να κάνουμε ωραιότατο λικέρ. Απαγορεύεται. Και το να κάνουν τα στραβά μάτια δεν είναι τρόπος να προοδεύσει κάποιος. Δεν γίνεται να στήσεις μια επιχείρηση με παραδοσιακά λικέρ στη Μύκονο, όπου περνάνε όλα τα κρουαζιερόπλοια και να στηρίζεται στην παρανομία. Ο νόμος αναγκάζει τις περισσότερες επιχειρήσεις να μην πατάνε στα πόδια τους. Να κρατάνε ένα κομμάτι και να σε ελέγχουν…
-Λίγη ελεύθερη αγορά, αλλά μην το πάρουμε και πολύ πάνω μας;
Υπάρχουν δημόσιοι υπάλληλοι που καταλαβαίνουν την παράνοια του συστήματος, αλλά δεν μπορούν να κάνουν κάτι. Μιλούσα με το διευθυντή της κτηνιατρικής υπηρεσίας και μου έλεγε: "εμείς να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να σας βοηθήσουμε, γιατί τέτοιες επιχειρήσεις πρέπει να μην κλείσουν και να μεγαλώσουν. Αλλά ο νόμος λέει έτσι". Γιατί μιλάνε για εξωστρέφεια και δεν στήνουν ένα μηχανισμό που τουλάχιστον να μη μας δυσκολεύει; Ας μη μας διευκολύνει!
Αν υπήρχε έστω και ένας που θα ήθελε πραγματικά να βοηθήσει την ανάπτυξη, θα γίνονταν εντελώς διαφορετικά πράγματα. Οι Έλληνες -με τα καλά μας και τα κακά μας- έχουμε ως προτέρημα τη διαφορετικότητα και το “σατανικό” μυαλό. Συνήθως το χρησιμοποιούμε για να ξεγλιστρήσουμε, αλλά αυτή η εφευρετικότητα μπορεί να χρησιμοποιηθεί δημιουργικά. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα, όπως το Ραδίκι. Άνθρωποι με όρεξη για δουλειά γιατί έχουν βρει κάτι που τους αρέσει και θέλουν να το πάνε με χίλια και βλέπεις ότι δεν τους βοηθάει κανείς.
-Μπορούμε να αλλάξουμε κάτι;
Πρέπει να αλλάξουμε εμείς. Σιγά-σιγά αλλάζουν και οι διπλανοί μας, οι άνθρωποι που συνεργαζόμαστε, η γειτονιά μας και η ευρύτερη μικρή πόλη. Στην Αθήνα βέβαια είναι πιο δύσκολο. Πιστεύω ότι στην επαρχία θα αρχίσει να αλλάζει το πράγμα, γιατί είναι πιο μικρές κοινωνίες και η δράση ενός ανθρώπου φαίνεται. Στην Αγιά είμαστε καμιά δεκαριά που έχουμε ζήσει σε μεγάλες πόλεις και είμαστε από επιλογή εδώ. Θα επηρεάσουμε την Αγιά στα επόμενα χρόνια είτε γιατί θέλουμε πιο πολλά πολιτιστικά δρώμενα είτε για να προστατεύσουμε το βουνό και να μην κόβουν τα ξύλα, επειδή είδαμε εκεί που τα έχουν καταστρέψει όλα να χτίζονται βίλες. Μπορείς να πας στο δημαρχείο και να πεις: "είμαστε δέκα άτομα, έχουμε μαζέψει άλλες τόσες υπογραφές και θέλουμε να κάνετε αυτό ή να μη γίνει εκείνο". Οπότε μια δράση που ξεκινάει από τρία άτομα, πάει εύκολα σε είκοσι, μετά σε επίπεδο δήμου και έτσι μπορεί να αλλάξει τοπικά μια κατάσταση. Τέτοια μικρά κύτταρα θα αλλάξουν τη γενικότερη στάση του κόσμου, απλώς χρειάζεται χρόνος γιατί πρέπει να απεγκλωβιστούν και άλλοι από την Αθήνα για να δημιουργηθεί μια κρίσιμη μάζα.
-Σου λείπει η ανωνυμία της μεγαλούπολης;
Όχι, νιώθω πολύ μοναξιά στην Αθήνα. Ένα από τα πράγματα που μου αρέσουν εδώ είναι ότι δεν νιώθεις μόνος σου. Δεν γίνεται να διασχίσεις την Αγιά και να μη μιλήσεις σε κάποιον. Φεύγεις από το σπίτι για τη δουλειά και είσαι λίγο κοινωνικός; Θα πεις δέκα καλημέρες, δυο κουβέντες παραπάνω.
-Πώς θα ξεπεράσουμε την κρίση;
Πρέπει να φύγουν αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις. Αισθάνομαι ότι οι τριακόσιοι δεν θέλουν να βγούμε από την κρίση γιατί τους βολεύει. Επίσης είναι απογοητευτικό που δεν βλέπω κανένα να έχει πρόθεση να τους διώξει για να κάνει κάτι καλύτερο για τον τόπο. Αν κάποιος σκοπεύει να πάρει την εξουσία, θα το κάνει για την πάρτη του, όχι γιατί έχει κάτι καλύτερο να προτείνει. Δεν ξέρω πώς θα βγούμε από την κρίση. Ενημερώνομαι αλλά είμαι πολύ κακή στο να αντιληφθώ τα οικονομικά. Αυτό που καταλαβαίνω είναι ότι το πράγμα είναι στημένο, είναι τεχνητό. Είναι παγκόσμιο, δεν είναι μόνο ο Τσοχατζόπουλος. Έτσι θέλουν να το πάνε, να ξεκουμπιστεί η Ελλάδα, να έρθουν να κάνουν επενδύσεις και να δουλεύουμε για 200 ευρώ το μήνα. Αν δεν κάνουμε κάτι, αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει.
-Μέσα από όλο αυτό θα βγει κάτι καλό;
Ναι, πρέπει επειγόντως να πιάσουμε πάτο, γιατί από εκεί θα σπρώξουμε προς τα πάνω.
-Πόσο άλλο πάτο να πιάσουμε με 27% ανεργία και τη φτώχεια στο κόκκινο;
Δεν έχουμε πιάσει πάτο, οι καφετέριες στη Λάρισα είναι γεμάτες, το ίδιο και οι ταβέρνες το Σάββατο το βράδυ. Ακόμα δεν έχουν πάρει χαμπάρι.
-Αυτή η χώρα τι πλεονεκτήματα έχει;
Ξέρεις την ιστορία με το Θεό που μοίραζε τον κόσμο; Είχε πει μέχρι την Κυριακή να έρθουν όλοι να τους δώσει μια πατρίδα. Πήγαν οι Γερμανοί πρώτοι, ήξεραν ακριβώς πού και πώς να είναι, ωραία, λέει, αυτή θα είναι η Γερμανία. Πήγαν οι Γάλλοι, όλοι... Οι Έλληνες ήταν στις παραλίες αραχτοί, στα γλέντια, στα τσίπουρα. Την Κυριακή στις έντεκα λένε "ρε σεις, ο Θεός, πατρίδα, εμείς, πάμε". Και πάνε δώδεκα την Κυριακή. Λέει ο Θεός, δεν είπαμε την Κυριακή μέχρι τις δώδεκα; Τώρα δεν έχετε. Μα δεν γίνεται να μείνουμε χωρίς πατρίδα, σε παρακαλούμε Θεέ, κάνε κάτι και άρχισαν τα κεράσματα και τα καλοπιάσματα. Τέλος πάντων, λέει, έχω ένα κομματάκι που το είχα κρατήσει για μένα. Έτσι νιώθω την Ελλάδα.Ένας λαός που έχει γεννηθεί σε τέτοιο ευλογημένο τόπο είναι σαν τα κακομαθημένα πλουσιόπαιδα. Θεωρούν ότι όλοι τους χρωστάνε και δεν χρειάζεται αυτοί να κάνουν τίποτα. Είναι σαν κάποιος να γεννήθηκε σε ένα βουνό από χρυσάφι και κάποιοι άλλοι σε ένα βουνό από σκατά, γιατί η χώρα τους είναι αδιάφορη, δεν έχει μέρα, δεν έχει τίποτα. Είναι σίγουρο ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι πιο οργανωμένοι, πιο αγαπημένοι και πιο άξιοι από μας που γεννηθήκαμε στο χρυσό. Τα πλουσιόπαιδα πρέπει να ψάξουν πολύ βαθιά και να τους τύχουν πολλές αναποδιές για να ανακαλύψουν τον εαυτό τους και να αρχίσουν να νοιάζονται για όσα τους συμβαίνουν και να χαρούν.
-Με βάση την εξαγωγική εμπειρία σου, τα ελληνικά ποιοτικά προϊόντα πώς αντιμετωπίζονται από τους ξένους;
Στην αρχή με δυσπιστία, γιατί είναι ελληνικά και έχουν μάθει σε σχέση με τα τρόφιμα περισσότερο να αγοράζουν ιταλικά. Θα πρέπει να εκπαιδευτούν για να αγοράζουν ελληνικά, για να καταλάβουν πόσο εξαιρετικά είναι. Ο παραδοσιακός μας πλούτος δεν υστερεί σε τίποτα από τη διπλανή Ιταλία, απλώς δεν έχουμε τρόπο να τον διαφημίσουμε και πρέπει να αρχίσουμε. Οι Έλληνες που κάνουν επιχειρήσεις έξω είναι οι πρώτοι που καταλαβαίνουν το χώρο που υπάρχει για να τοποθετήσουν ένα ελληνικό προϊόν. Αυτοί θα κάνουν την αρχή και θα εκπαιδεύσουν με τη σειρά τους τον κόσμο. Δεν θέλω να θίξω κάποιο συγκεκριμένο προϊόν αλλά εκπροσωπούμαστε συνήθως από εργοστασιακά προϊόντα, που δεν είναι αυτό που τρώμε στο σπίτι μας. Όπως εμείς με τα κινέζικα. Αν φας ένα baby καλαμπόκι σε μια κινέζικη κονσέρβα, δεν σημαίνει ότι ο Κινέζος τρώει κονσέρβες. Πρέπει να φας ένα καλό κινέζικο φαγητό για να καταλάβεις τι τρώνε εκεί. Οι καινούργιες αγορές που ανοίγονται για τα ελληνικά προϊόντα πρέπει να δοκιμάσουν το καλύτερό μας.
-Υπάρχει κάτι άλλο που σε χαλαρώνει εκτός από τα παζλ;
Μπορεί να σου φανεί περίεργο, αλλά το πρώτο που με χαλαρώνει είναι η μαγειρική, επειδή είναι η δουλειά μου. Πιάνω τον εαυτό μου στην κουζίνα να σκέφτομαι τι να φτιάξω, μόνο και μόνο για να εκτονώσω μια ένταση, μια στενοχώρια, ακόμα και μια χαρά. Μπορεί να πνίγομαι όλη μέρα και να με πάρει τηλέφωνο η φίλη μου η Σοφία να μου πει ότι θα έρθουν το βράδυ από το σπίτι. Αυτομάτως έχω κάνει τραπέζι στο κεφάλι μου, γιατί με εξιτάρει ότι θα μαζευτούμε και θα φάμε. Μπορεί να μου δώσει δύναμη για όλα όσα πρέπει να διεκπεραιώσω. Επίσης αυτό που συχνά έχω μεγάλη ανάγκη είναι η επαφή με τη γη. Πάω στο κτήμα και σκαλίζω τον κήπο, μαζεύω χόρτα για να πιάσω χώμα. Αν μάθω κάτι πολύ στενάχωρο, ας πούμε για ένα θάνατο και νιώσω μεγάλη στεναχώρια, δυσφορία και λύπη, το πρώτο πράγμα που θα επιδιώξω είναι ή να πάω στην παραλία να ξαπλώσω στην άμμο ή στον κήπο, στο χώμα, κάπου δηλαδή να γειωθώ.
-Μετά από όλη αυτή την κουβέντα τι σημαίνει φαγητό για σένα;
Μέσα σε ένα σύστημα όπου ο καθένας πρέπει να είναι στο αβγό του, το φαγητό υπάρχει μόνο για να συντηρείσαι. Δεν είναι καθόλου έτσι! Μέσα από το φαγητό χτίζεις την υγεία των παιδιών σου σαν μητέρα. Δείχνεις την αγάπη σου στο σύντροφό σου και στους φίλους σου, φροντίζεις για την υγεία της οικογένειας. Εκφράζεσαι. Μοιράζεσαι στο τραπέζι. Ακόμα και δυο δυο να φάνε, είναι ένα πολύ δυνατό κύτταρο που πρέπει να το προφυλάξουμε.
Περισσότερα για τη Yiam: www.yiam.gr