Το ελαιόλαδο όπως δεν το έχετε ξαναζήσει

Το λάδι, πολύ περισσότερο από το κρασί, μας γεμίζει υπερηφάνεια. Είναι ο γαστρονομικός συνεκτικός ιστός της χώρας, ο αδιαμφισβήτητος αφέντης της ελληνικής κουζίνας και ο κύριος εκφραστής του ελληνικού τοπίου. Δεν υπάρχει Έλληνας ανά την επικράτεια που να μην πιστεύει ακράδαντα πως έχουμε το καλύτερο λάδι στον κόσμο και πως οι παμπόνηροι, ραδιούργοι Ιταλοί μας το παίρνουν μπιρ παρά για να το πουλήσουν ως δικό τους.

Θυμάμαι το δικό μου πολιτισμικό σοκ πριν πολλά χρόνια, όταν στην πρώτη μου επίσκεψη στην Τοσκάνη και στην Ούμπρια, δοκίμασα τα ελαιόλαδα μερικών γνωστών οινοποιείων της περιοχής: ήταν τόσο καλά, τόσο ασύγκριτα ανώτερα απ’ ό,τι γνώριζα μέχρι τότε ως λάδι, που μου ήρθαν δάκρυα στα μάτια, δάκρυα βαθιάς απογοήτευσης και οργής: «Καλά στο κρασί, αλλά και στο λάδι! Είναι δυνατόν να βγάζουν καλύτερα λάδια από εμάς;»

Δεν γνωρίζω ποιος έχει τα καλύτερα ελαιόλαδα στον κόσμο. Δεν ξέρω εξάλλου αν τέτοιου είδους γενικεύσεις ευσταθούν. Μπορεί, ας πούμε, οι Ιταλοί να έχουν μερικά πανάκριβα και μικρής παραγωγής λάδια που να είναι σαν τις καλύτερες Βουργουνδίες στο κρασί και η υπόλοιπη παραγωγή τους να είναι για τα μπάζα συγκρινόμενη με το δικό μας μέσο όρο. Αλλά, πάλι, μπορεί και όχι.

Αυτό που σίγουρα γνωρίζω είναι ότι μία χώρα που είναι μακράν Νο 1 στον κόσμο στην κατά κεφαλή κατανάλωση ελαιολάδου, που είναι μέσα στις τέσσερις πρώτες σε όγκο παραγωγής και σε έκταση, που είναι η χώρα με το μεγαλύτερο ποσοστό καλλιεργήσιμης γης αφιερωμένη στην ελιά, της οποίας το παραγόμενο ποσοστό έξτρα παρθένου ελαιολάδου είναι το υψηλότερο στον κόσμο και που είναι πέραν πάσης αμφιβολίας η κοιτίδα του ελαϊκού πολιτισμού (και κατά πάσα πιθανότητα ο τόπος στον οποίο εξημερώθηκε η ελιά), δικαιούται να έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτό της και να θεωρεί πως παράγει το καλύτερο λάδι ―είναι δεν είναι αλήθεια.

Εν ολίγοις, η Ελλάδα θα έπρεπε να είναι στο ελαιόλαδο ό,τι η Σαουδική Αραβία στο πετρέλαιο!

Δεν είμαστε αλλά μπορούμε να γίνουμε. Τα τελευταία χρόνια γίνονται πολλές και μεγάλες προσπάθειες σε όλη τη χώρα, με την ποιότητα του ελληνικού ελαιολάδου να ανεβαίνει συνεχώς. Θα περάσει καιρός, θα απαιτηθούν πολλές ακόμα επενδύσεις, αλλά κάποια στιγμή το επώνυμο ελληνικό ελαιόλαδο θα γίνει «house hold name» σε όλες τις σοβαρές αγορές του εξωτερικού και μάλιστα περισσότερο από το ελληνικό κρασί που αντιμετωπίζει μεγαλύτερο και ισχυρότερο ποιοτικό ανταγωνισμό. Ταυτόσημος στόχος είναι η δημιουργία εικόνας, ώστε και τα δικά μας premiumελληνικά ελαιόλαδα να αποκτήσουν υπεραξία και να πωλούνται πιο ακριβά, όπως εκείνα της Τοσκάνης στα οποία αναφερόμουν πιο πάνω.

Αυτό, όμως, δεν μπορεί να γίνει όταν εμείς οι ίδιοι αντιμετωπίζουμε το λάδι μόνο ως λιπαρή ουσία την οποία απλώς θεωρούμε καλύτερη από το βούτυρο και τα σπορέλαια ―διότι αυτό συμβαίνει όταν χρησιμοποιούμε το ίδιο λάδι για τα πάντα, στο τηγάνι, στην κατσαρόλα, στη σαλάτα και ως ντιπ. Το καλό ελληνικό ελαιόλαδο χρειάζεται ένα αφήγημα ανάλογο με εκείνο του κρασιού (ιστορία, γεωγραφική προέλευση, ποικιλίες, παραγωγός και μέθοδοι παραγωγής, γευσιγνωσία του τελικού προϊόντος και διασύνδεσή του με την υψηλή εστίαση) ώστε να δημιουργηθεί μία πελατεία, φαν και γνώστρια του ελαιολάδου, που θα ανεβάσει όλη την κατηγορία, με αποτέλεσμα και ο μέσος καταναλωτής να αποδεχθεί κάποια στιγμή τη διαφορά τιμής μεταξύ ενός «απλού» ελαιολάδου του σούπερ μάρκετ και ενός premium ελαιολάδου το οποίο προς το παρόν αγοράζει μόνο για να δωρίσει σε κάποιο ξένο.

Αυτοί οι δύο στόχοι, δηλαδή η ανάδειξη του ελληνικού ελαιολάδου ως πρωταγωνιστή στη διεθνή αρένα και η δημιουργία εικόνας για τα premium ελαιολάδα στην εγχώρια αγορά, είναι εκείνοι που οδήγησαν τη Μαρία Κατσούλη και εμένα να οργανώσουμε στην Ελλάδα ένα διεθνή διαγωνισμό ελαιολάδου. Διεθνή, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συμμετοχή ξένων ελαιολάδων και αντίστοιχη συμμετοχή ξένων κριτών. Σε ό,τι αφορά τους τελευταίους, έχουμε κατορθώσει να συμμετέχουν μερικοί από τους μεγαλύτερους γευσιγνώστες στον κόσμο, μεταξύ των οποίων ο Ισπανός Juan Ramon Izquierdo, τον οποίο πολλοί θεωρούν ως τον καλύτερο γευσιγνώστη ελαιολάδων στον κόσμο, ο Νο 1 δοκιμαστής της Αυστραλίας Richard Gawel, η συνιδρύτρια του Extra Virgin Olive Oil Alliance, Alexandra Devarenne από την Καλιφόρνια, o Ισπανός Jose María Penco και άλλοι.

Ανάλογη είναι η επιτυχία σε ό,τι αφορά την προσέλευση ξένων δειγμάτων: φέτος, 3η μόλις φορά που οργανώθηκε ο διαγωνισμός, η συμμετοχή των ξένων ελαιολάδων ξεπέρασε την ελληνική, με 174 δείγματα σε σύνολο 359 συμμετοχών.

Ήδη στον Athena International Olive Oil Competition συμμετέχουν με δείγματα μερικά από τα σπουδαιότερα ελαιουργεία της Μεσογείου, με «icon» ελαιόλαδα που πωλούνται μέχρι και 60€ τα 500 cl. Ελαιόλαδα όπως το Venta del Baron από την Καταλονία (που πέρυσι αναδείχθηκε καλύτερο ελαιόλαδο στον κόσμο σύμφωνα με κάποιες μετρήσεις), το Tre Fort του Paolo Bonomelli από το Βένετο (που στον Athena βγήκε καλύτερο ελαιόλαδο του διαγωνισμού δύο συνεχόμενες χρονιές), το Almazaras de la Subbetica από την Κόρντομπα, το Domenica Fiore από την Ούμπρια, το Il Cavallino από την Τοσκάνη, το Vertigo της Fattoria Ambrosio από την ιταλική Καμπανία, το Moulin Oltremonti από την Κορσική και το Palacio de los Olivos από την Καστίγια λα Μάντσα, που φέτος ανεδείχθει καλύτερο ελαιόλαδο του διαγωνισμού.

«το να συμμετέχεις στον Athena είναι να σαν να είσαι δρομέας και να τρέχεις στον κλασικό Μαραθώνιο»

Δίπλα σε αυτά, ο Athena προσελκύει πολλά από τα καλύτερα ελαιόλαδα του ελληνικού ελαιώνα, με εντυπωσιακές και άγνωστες στο ευρύ κοινό γεύσεις από δεκάδες διαφορετικές ποικιλίες ελιάς. Φέτος, μόνο από την Ελλάδα συμμετείχαν ελαιόλαδα προερχόμενα από 40 διαφορετικές ποικιλίες ελιάς με το σύνολο των ποικιλιών του διαγωνισμού να ξεπερνά τις 120. Ανάμεσά τους και η εξαιρετικά σπάνια ποικιλία ελιάς Νεμουτιάνα που καλλιεργείται μόνο στη Δυτική Πελοπόννησο και που χάρισε το Μεγάλο Χρυσό Μετάλλιο στην ελαιουργία Παπαδόπουλος για το Omphacium Organic.

Γιατί, όμως, ένας ξένος παραγωγός ελαιολάδου να στείλει το προϊόν του να διαγωνιστεί στην Ελλάδα, που όχι μόνο ανταγωνίστρια χώρα είναι αλλά δεν θεωρείται αγορά για τα premium ελαιόλαδα (ούτε καν τα ελληνικά); Και, κατ’ επέκταση: πώς έπρεπε να πείσουμε εμείς, οι διοργανωτές του Athena, τους ξένους ελαιοπαραγωγούς να στείλουν τα λάδια τους στην Ελλάδα;

Η απάντηση είναι απλή, απρόσμενη και γεμάτη νόημα για όλους όσοι ασχολούνται επαγγελματικά με το ελληνικό ελαιόλαδο: γιατί μας σέβονται. Γιατί και έξω αγαπούν το λάδι. Και εκεί υπάρχουν φανατικοί λάτρεις και υποστηρικτές του ελαιολάδου, που ξέρουν πως «όλα εδώ ξεκίνησαν». Όταν ο καλύτερος ελαιοπαραγωγός της Ανδαλουσίας στέλνει το «παιδί» του να αξιολογηθεί στην Ελλάδα, μας βγάζει ταυτόχρονα το καπέλο υποκλινόμενος. Ή, όπως τονίζουμε στην επικοινωνία μας, «το να συμμετέχεις στον Athena είναι να σαν να είσαι δρομέας και να τρέχεις στον κλασικό Μαραθώνιο».

Ορμώμενοι από αυτή τη διαπίστωση, χτίζουμε το αφήγημα του Athena επάνω σε δύο πολύ δυνατά χαρτιά της χώρας μας: την ιστορία της και το τοπίο της. Έτσι, κάθε χρόνο οργανώνουμε το διαγωνισμό σε μία διαφορετική ελαιουργική περιοχή της Ελλάδας που να γειτνιάζει, όσο γίνεται, με κάποιο σημαντικό αρχαιολογικό χώρο. Ξεκινώντας δικαιωματικά από την Αθήνα, όπου οι κριτές δοκίμαζαν στο roof garden του Electra Palace με θέα την Ακρόπολη, ο διαγωνισμός ταξίδεψε πέρυσι στην Πύλο (Μεσσηνία / Costa Navarino / κορωνέικη / Παλάτι του Νέστωρα με πιθάρια ελαιολάδου 2500 ετών) και, φέτος, στους Δελφούς.

Πρέπει να ομολογήσω πως αμφιβάλλω αν θα ξαναβρούμε άλλη τοποθεσία σαν τους Δελφούς. Το μέρος είναι συγκλονιστικό από κάθε άποψη και πρέπει να είναι κάποιος πολύ αναίσθητος για να μην αισθανθεί δέος ατενίζοντας, μέσα από τον αρχαιολογικό χώρο, το Δελφικό Τοπίο που εκτείνεται μέχρι τη θάλασσα με μία θάλασσα από ελαιόδενδρα. Στο σύνολό του, ο ελαιώνας της Άμφισσας θεωρείται ο μεγαλύτερος ενιαίος ελαιώνας της χώρας με πάνω από 1,5 εκατ. ελαιόδενδρα, πολλά από αυτά υπεραιωνόβια.

Όταν οι διεθνείς κριτές επισκέπτονται μία χώρα για να συμμετάσχουν σε ένα διαγωνισμό, γίνονται αυτομάτως εν δυνάμει πρεσβευτές της χώρας αυτής. Εκμεταλλευόμενοι το γεγονός αυτό, παρέχουμε στους κριτές του Athenaμία φιλοξενία που συνδυάζει πολιτισμό, γαστρονομία και εκπαίδευση αναδεικνύοντας ό,τι καλύτερο έχει να δείξει ο κάθε τόπος. Φέτος, για παράδειγμα, οι κριτές περπάτησαν τρεις ώρες από τους Δελφούς στο παραθαλάσσιο χωριό της Κίρρας, ακολουθώντας το αρχαίο δελφικό μονοπάτι που μεταξύ άλλων διασχίζει τον καταπληκτικό ελαιώνα των Δελφών. Το μονοπάτι αυτό χρησιμοποιούσαν στην αρχαιότητα όσοι ήθελαν να επισκεφθούν το Μαντείο των Δελφών, ερχόμενοι από τα πέρατα της γης για να υποβάλλουν στην Πυθία ερωτήματα ζωής και θανάτου. Ήταν, φυσικά, εμπειρία ζωής για τους κριτές να έχουν διανύσει τη διαδρομή αυτή. Ακόμα πιο συγκλονιστική, όμως, ήταν η εμπειρία που τους ετοιμάσαμε την τελευταία ημέρα του διαγωνισμού, όπου με τη βοήθεια του Δήμου Δελφών οι 20 κριτές του Athena φύτεψαν από μία ελιά στον κήπο της οικίας του Άγγελου και Εύας Σικελιανού οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί στους Δελφούς στα μέσα της δεκαετίας του ’20 με στόχο να αναβιώσουν τις Δελφικές Εορτές. Το σπίτι τους, σήμερα μουσείο, βρίσκεται ελάχιστα εκατοντάδες μέτρα από τον αρχαιολογικό χώρο. Οι κριτές φύτεψαν 20 διαφορετικές γηγενείς ποικιλίες ελιάς, δημιουργώντας ταυτόχρονα ένα μικρό «αποδεικτικό» ελαιώνα που όταν ενηλικιωθεί θα είναι από μόνος του πόλος έλξης. Μπροστά από κάθε ελιά μία μαρμάρινη επιγραφή αναφέρει το όνομα της ποικιλίας και το όνομα του κριτή που τη φύτεψε. Θα μπορούσε άλλη ελαιοπαραγωγός χώρα να προσφέρει ανάλογη εμπειρία; Φυσικά όχι, γι’ αυτό και οι κριτές συγκλονισμένοι «παραμιλούσαν».

Αυτό είναι το λιθαράκι που βάζουμε στη μεγάλη συλλογική προσπάθεια ανάδειξης του εθνικού μας θησαυρού που, μόνοι στον κόσμο, αποκαλούμε με συγκινητική οικειότητα απλώς «λάδι».

Τα βραβευμένα ελαιόλαδα του Athena θα είναι διαθέσιμα προς γευστική δοκιμή το Σάββατο 28/4, 12:00 με 20:00, στο Ζάππειο Μέγαρο. Είσοδος 20€, δωρεάν για τους επαγγελματίες. Πληροφορίες στο 210 766 0560 και www.athenaoliveoil.gr.